چشم کشور به بارش باران خشک شد

به گزارش پایگاه خبری راد، کاهش بی سابقه بارش‌ها در سال گذشته و در پی آن افت روان‌آب‌ها موجب شده است تا به رغم رشد ۱۲ درصدی بارش‌ها در فصل بهار امسال، حجم ذخیره آب ۱۷۷ سد بزرگ موجود در شش حوضه آبریز دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، هامون و سرخس به ۲۵.۸۲ میلیارد مترمکعب برسد که در مقایسه با سال گذشته آب موجود در مخازن سدهای کشور کاهش ۱۶ درصدی پیدا کرده است.

علاوه بر این ۷۲ سد بزرگ کشور از جمله سدهای زاینده‌رود، شهیدرجایی، ساوه و ملاصدرا کمتر از ۴۰ درصد آب ذخیره شده دارند.ورودی و خروجی آب از سدها نیز متاثر از افت نزولات جوی با کاهش‌های محسوسی مواجه شده‌اند به طوری که ورودی به این سازه‌های آبی ۳۴ درصد و خروجی از آن‌ها نیز نسبت به سال گذشته ۲۹ درصد افت داشته و هم اکنون به طور میانگین ۵۲ درصد مخازن سدهای یاد شده دارای منابع آبی است.

از سوی دیگر کاهش ارتفاع و ذخیره آب سدهای دارای نیروگاه برقابی موجب شده تا این مراکز نیز با کاهش تولید انرژی روبه رو شوند به طوری که برق تولیدی ۵۳ نیروگاه‌ برق‌آبی کشور از ابتدای امسال تا هشتم تیرماه به ۲۷۴۶ گیگاوات ساعت برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۷ درصد کاهش داشته است.

در حال حاضر حجم ذخیره کنونی آب در سدهای پنجگانه استان تهران (لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو) به ۸۵۰ میلیون مترمکعب رسیده و در شرایط فعلی ۴۵ درصد مخازن این سدها دارای منابع آبی است.

بررسی این اعداد و ارقام حکایت از آن دارد که کاهش بی سابقه بارش‌ها در سال گذشته موجب شده تا حجم مخازن سدهای پنجگانه استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۴ درصد کاهش داشته باشد و ورودی آب به سدهای پنجگانه استان با یک میلیارد و ۵۲ میلیون مترمکعب افت ۳۷ درصدی را تجربه کنند.

براساس ارزیابی صورت گرفته در سال جاری از میان ۱۱۵۷ شهر کشور حدود ۳۳۴ شهر با جمعیت ۳۴ میلیون نفر در شرایط تنش آبی هستند که از این ۳۴ میلیون نفر حدود ۱۷ میلیون نفر در وضعیت قرمز تنش آبی قرار دارند که با مصوبه هفته گذشته دولت ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای اجرای ۱۱۹۵ پروژه در ۲۸۰ شهر کشور به منظور کاهش تنش آبی در نظر گرفته شده است.

در حال حاضر ۴۴ درصد جمعیت کشور بدون تنش آبی، ۱۷.۱ درصد درمحدوده تنش آبی زرد، ۱۱ درصد در محدوده تنش نارنجی و ۲۷.۹ درصد نیز در وضعیت تنش آبی قرمز قرار دارند. حال اگر بخواهیم این عدد را براساس تعداد شهرها بگوییم باید گفت تعداد شهرهایی که دارای تنش آبی هستند زیاد نیست؛ چراکه ۷۱.۱ درصد از شهرها (به لحاظ تعداد) هیچ تنش آبی ندارند، اما شهرهایی که دچار تنش آبی هستند ۶۶ درصد جمعیت شهرها را تشکیل می‌دهند.

مجموعاً در سه محور زرد، نارنجی و قرمز از ۱۱۵۷ شهر، ۳۳۴ شهر تنش آبی دارند که بیشتر آنها در محور زرد و قرمز قرار گرفته‌اند و کار شرکت‌های آب و فاضلاب این است که این شرایط را در فصل تابستان مدیریت کنند که البته برای این مسئله نیز راهکارهایی درنظر گرفته شده است.

به طور کلی شهرهایی که بیشترین تنش آبی برای آنها پیش‌بینی شده نظیر اصفهان، بندرعباس، بوشهر، شیراز، کرمان، مشهد و تقریباً تمام شهرهای استان اصفهان و یزد است که به نظر می‌رسد در فصل تابستان با چالش‌های بزرگ آبی مواجه شوند.

برنامه نخست وزارت نیرو در این بین مربوط به اجرای ۱۰۱ پروژه در ۱۶۴ شهر با اعتباری بالغ بر ۴۳۲ میلیارد تومان برای اجرای پروژه های تامین آب شرب اضطراری است که خرید چاه های کشاورزی، اجرای خطوط انتقال در کرمان، حفر و تجهیز چاه و ارتقای تصفیه خانه ها در مشهد، ارتقای وضعیت تصفیه خانه‌ها در شهر میناب، طرح های آبرسانی به مناطق مختلف سیستان و بلوچستان و... پیش بینی شده است.

همچنین برنامه دوم این طرح اجرای ۵۴ پروژه در ۵۷ شهر به منظور بهبود کیفیت آب شرب با اختصاص اعتباری بالغ بر ۸۰ میلیارد تومان  و طرح سوم این برنامه نیز به موضوع آبرسانی روستایی و سیار در میان پنج تا ۶۰۰۰ روستای کشور با اعتباری بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان اختصاص پیدا کرده است.

علاوه بر این تکمیل ۴۰ پروژه در ۵۹ شهر با اختصاص ۲۸۸ میلیارد تومان از محل اعتبار مصوب شده از سوی دولت چهارمین برنامه ای است که برای کاهش تنش آبی در کشور در نظر گرفته شده است بر این اساس در مجموع ۱۱۹۵ پروژه در ۲۸۰ شهر کشور و آبرسانی به بیش از ۵۰۰۰ روستای کشور به منظور کاهش تنش آبی در دستور کار قرار گرفته است

در این میان علیرضا نوذری پور قائم مقام شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اشاره به اینکه کشور ما در زمینه آب در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، اظهار کرد: میزان بارندگی کشور یک سوم آسیا است بنابراین باید خودمان را با این شرایط سازگار کنیم.

به گفته وی به جای اینکه مدام بگوییم با بحران آب روبرو هستیم، باید بگوییم که چگونه با کم آبی سازگاری پیدا کنیم. رشد جمعیت و مهاجرت سبب شده است که روز به روز منابع تجدیدپذیر را از دست بدهیم.

وی با بیان اینکه در سال ۱۳۳۵ به ازای هر ایرانی ۷۰۰۰ متر مکعب منابع آب تجدیدپذیر داشتیم، تصریح کرد: امروز این عدد در کشور ۱۰۰۰ متر مکعب، در استان تهران ۵۰۰ متر مکعب و در شهر تهران ۳۵۰ متر مکعب است.

وی با بیان اینکه با توجه به این شرایط می توان گفت که کشور ما در تنش آبی قرار گرفته است و مصرف متناسب با میزان آب نیست، عنوان کرد: تامین آب در کشور از سه مشکل عمده رنج می برد، اولین مشکل این است که نگرش ما نسبت به گذشته فرق نکرده است و تغییر رفتاری در مصرف آب نداشتیم. در صورتیکه اصلاح رفتار و فرهنگ مصرف آب اهمیت زیادی دارد. دومین مسئله نیز اقتصاد آب است چراکه وقتی آب در نگاه مصرف کننده کالای بی ارزشی باشد، بی ارزش می شود.

همچنین مریدی کارشناس مدیریت منابع آب در این خصوص گفت: با سنجش شاخص سرانه آب همچنین بررسی نسبت میزان مصرف و آب موجود کشور متوجه می‌شویم که ایران وارد مرحله بحران آب شده است چون در کشور ما هیچ کنترلی روی مصرف آب وجود ندارد و خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها همچنین وقوع گرد و خاک ناشی از از خشکی این اکوسیستم‌ها بحران آب را در ایران تایید می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در شهرهایی مثل مشهد و اصفهان نسبت مصرف آب به میزان آب موجود از عدد یک هم بیشتر است، تصریح کرد: این وضعیت به معنای اضافه‌ برداشت از آب‌های زیرزمینی است که قطعا منجر به نشست‌های شدید زمین و از بین رفتن ذخیره استراتژیک آبی کشور می‌شود.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی ضمن تفکیک آب‌های تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر گفت: آب‌های تجدیدپذیر از طریق بارش سالانه کشور به دست می‌آید که ۶۵ تا ۷۰ درصد آن تبخیر شده است و مابقی در سدها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها جاری و بخشی هم داخل زمین ذخیره می‌شود. منابع ذخیره آبی طی سالیان طولانی با جمع شدن در آبخوان‌های کشور تشکیل می‌شود و در زمره آب‌های تجدیدناپذیر قرار می‌گیرد چون در صورت برداشت بیش از حد از این آب‌های زیرزمینی نه تنها امکان جبران این ذخایر از طریق بارش‌های کوتاه‌مدت وجود ندارد بلکه منجر به نشست زمین هم می‌شود.

مریدی در مورد میزان مصرف آب‌های زیرزمینی در مناطق مختلف کشور اظهار کرد: واضح است که در نواحی غرب و شمال غرب که موقعیتی کوهستانی و بارش‌های نسبتا مناسبی دارد بیشتر برداشت‌ها از آب‌های سطحی اتفاق می‌افتد اما در فلات مرکزی ایران از جمله استان‌های اصفهان، کرمان، یزد، سمنان و خراسان عمده برداشت‌ها از آب‌های زیرزمینی است.

وضعیت منابع آبی در ایران به شکلی است که می‌بایست علاوه بر تدابیر مدیریت مصرف به مساله پروژه های اجرایی نیز توجه شود و به نظر می‌رسد که تاکید بر مدیریت مصرف گرچه در کوتاه مدت پاسخگو باشد، املا بی‌شک نمی‌توان تنها به این شعار برای سال‌های دور نیز تکیه کرد.