چرا تضمین قیمت سهام ریسک است؟!

به گزارش نماد برتر، نزول قیمت سهام در بورس که به‌رغم مشاهده برخی روزهای مثبت در این بازار ادامه یافته، موجب شده است فشار برای حمایت از بازار سهام افزایش یابد؛ به حدی که مسوولان وادار به واکنش شده‌اند. در این میان اعمال تصمیم‌هایی نظیر عرضه «اوراق تبعی» سبب شده است در عمل ریسک تصمیمات سرمایه‌گذاران به بنگاه‌ها منتقل شود؛ موضوعی که با ماهیت و کارکرد بازار سرمایه در تضاد است. به گفته بسیاری از کارشناسان، بدون ریسک جلوه دادن بازار سهام می‌تواند تبعات منفی بلندمدتی را متوجه بازار و سهامداران بورس کند.

آیا کاهش ریسک بازار در هر شرایطی می‌تواند معقول و مفید باشد؟بررسی‌ها نشان می‌دهد که ابزارهای به کار گرفته شده برای حمایت از بازار طی یک ماه گذشته به گونه‌ای بوده که کاهش ریسک سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران خرد را به قیمت افزایش ریسک ایجاد می‌کند. این کاهش ریسک اگرچه در کنار حمایت اشخاص حقوقی از بازار و اجازه برای ورود منابع بانک‌ها به بورس، ازطریق ابزارهای متداول و معقولی همچون سهام خزانه و اختیار فروش‌ها اعمال می‌شود، با این حال به نظر می‌رسد در شرایط فعلی اقتصاد کشور تاثیر مناسبی در اعتماد عمومی نسبت به بازار سرمایه نخواهند داشت.

دلیل این امر نبود شفافیت در نحوه اعمال آنها، افزایش ریسک کاهش منابع نقدی شرکت‌ها و عدم شفاف‌سازی کافی بازار اختیار فروش تعهدی در تارنمای کدال است.

روز گذشته برای فعالان بازار سهام به خصوص نوحقیقی‌ها روزی سخت بود. در این روز ۷۸/ ۲ درصد از ارتفاع شاخص کل بورس تهران کم شد و بسیاری از نمادها در حالی به معاملات خود خاتمه دادند که حجم سنگین صف فروش مجال رشد قیمت از کف دامنه نوسان ۵ درصد را به آنها نداد.

بازاری که در نبود کارکرد فروش استقراضی و مسکوت ماندن ابزار «فروش تعهدی» این روزها برای بسیاری از فعالان بی‌تجربه بازار سهام بیشتر به مخمصه‌ای تمام‌عیار تبدیل شده، در مواجهه با هر ریسکی آتش به قیمت دارایی‌ها می‌زند و فشار فروش در بسیاری از نمادها را تشدید می‌کند. در این میان اما اندک اقداماتی نظیر اصرار بر بازارگردانی نمادها، سهام خزانه و انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در جهت حمایت از بازار صورت گرفته است که بررسی آنها حکایت از نبود کارآیی در این ساز و کارها دارد.

استقاده نادرست از ابزار درست

همین ابزارهای ناکارآمد و تلاش‌های نافرجام اگرچه در جهت افزایش قیمت عمل نکرده پیام‌هایی به بازار داده است که در نگاه اول سازنده اما در بررسی‌های دقیق‌تر اغلب مخرب و زیان‌آور هستند. یکی از این پیام‌ها کم‌ریسک بودن یا حتی بی‌ریسک بودن سرمایه‌گذاری در بازار سهام است که اغلب به واسطه سخنرانی‌های مسوولان و دخالت‌های کلان در حمایت از بازار سرمایه انجام می‌شود.

این در حالی است که بازار یاد‌شده فی نفسه بازاری پرریسک است. در تمامی کشورهای دنیا ابرازهای پوشش ریسک نقشی پررنگ در سرمایه‌گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی دارند. در ایران نیز این ابزارها موجود هستند و به رغم آنکه به خودی خود کارکردی سازنده دارند، اما به نظر می‌رسد طی هفته‌های اخیر در جایگاهی غلط از آنها استفاده شده است.

از جمله این موارد که در روزهای گذشته بیشتر مورد استفاده شرکت‌ها قرار گرفته است، ابزار اختیار فروش تبعی است که به شرکت‌های منتشر‌کننده اجازه می‌دهد از سهام خریداران این اختیار در قیمت اعمال حمایت کنند. این اوراق با اینکه به خودی خود کارکردی مثبت دارند با این حال در صورتی که درخصوص نمادی فراتر از ارزش ذاتی و با قیمتی بالاتر از ارزندگی بنیادی حمایت شود، می‌تواند ریسک بالایی را متوجه ناشرکندکه همان شرکت مورد معامله در بازار است.

در همین رابطه فردین آقابزرگی تحلیلگر بازارمی‌گوید: در بازارهای مطرح جهان استفاده از اختیار معامله در سطح وسیعی انجام می‌شود و دلیل این توجه به اختیارهای خرید و فروش کارکرد مناسب آن در این بازارها است. از این رو من فکر می‌کنم خود این بازارها مشکلی ندارند. با این حال استفاده نادرست از این ابزارها نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. این مساله مانند این می‌ماند که تیغ جراحی در اختیار فرد نامناسب قرار گیرد.

او ادامه می‌دهد:‌ در شرایطی که رشد قیمت‌ها در بازار از ابتدای سال تاکنون در بسیاری از نمادها بازدهی بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد را پدید آورده طبیعی است که پس از مدتی قیمت‌ها در مسیر اصلاح قرار بگیرد و بسیاری از نمادها کم و بیش دچار کاهش قیمت شوند. مسلما در این میان آنهایی که نگاه کوتاه‌مدتی به این بازار دارند نوعی از بیش‌واکنشی را متوجه بازار خواهند کرد. بر اساس آنچه آقابزرگی می‌گوید، مداخله در جریان بازار و نظام اقتصادی آن می‌تواند در نهایت در میان‌مدت و بلند‌مدت به ضرر بازار سرمایه تمام شود. غیر طبیعی شدن شرایط بازار سیگنال غلط به فعالان آن خواهد داد. این مساله تنها محدود به سرمایه‌گذاران فعلی نیست و سرمایه‌گذاران بالقوه را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

حمایت از شرکت‌ یا دولت؟

در بسیاری از کشورهای جهان اختیارهای فروش در قیمتی اعمال می‌شوند که احتمال افت قیمت دارایی پایه در آنها کم بوده و همین امر جلوی ضرر و زیان ناشر را می‌گیرد. با توجه به آنکه از نظر بسیاری از تحلیلگران ممکن است قیمت‌های دارایی در بازار سهام با ارزش‌های ذاتی فاصله داشته باشد، این سوال پیش می‌آید که تصمیم مدیران شرکت‎‌ها در بازار داخلی تا چه حد ناشی از تصمیمات سیاست‌گذاران و تا چه حد ناشی از علاقه خود شرکت‌ها به حمایت از بازار بوده است؟

آن‌طور که به نظر می‌آید پاسخ‌ به این سوال چندان هم نباید سخت باشد. با توجه به آنکه سیطره اختاپوسی در ساختار اقتصاد و حاکمیت شرکتی در ایران بسیار عمیق و دیرینه است، بیراه نیست اگر گمان کنیم میل یکباره شرکت‌ها به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی بیش از آنکه گامی برای حمایت از سهام باشد، پاسخی است در جهت منویات دولتی و مدیران بزرگ‌ترین بنگاه‌دار ایران یعنی دولت تا حداقل از اثر روانی منفی حمایت‌های کلامی دولت از بازار سهام در ماه‌های ابتدایی سال بکاهد.

با این حال تبعات حمایت یادشده به اینجا محدود نمی‌شود و حتی می‌تواند به دلیل توالی تناقضات موجود با سخنان سیاست‌گذاران از سوی فعالان بازار به‌عنوان عاملی برای افزایش خطر در بازار در نظر گرفته شود و سرمایه‌گذاران را از این بازار به سمت بازارهای موازی کوچ دهد.

در این رابطه فردین آقابزرگی می‌گوید: در واقع وضعیت حمایتی فعلی می‌تواند مردم را مجاب کند تا طرف تقاضا را تشدید کنند؛ چرا‌که افزایش میزان اعمال نظرها و میل به حمایت از بازار سهام در واقع نوعی حالت اضطراری را به ذهن سرمایه‌گذاران متبادر می‌کند. بنا بر این بهتر است ابزارهای حمایتی در شرایطی نرمال و همیشگی به کار گرفته شوند تا هنگام نیاز افزایش استفاده از آنها غیر طبیعی جلوه نکند. در حال حاضر بازار در سیکل اصلاحی طبیعی است.

جای خالی کدال

بررسی‌ها حاکی از آن است که تا زمان نگارش این گزارش تعداد ۲۲ شرکت در بازار سهام درصدد انتشار اوراق فروش تبعی برآمده‌اند که از این تعداد ۲۱ شرکت بورسی و یک شرکت یعنی ذوب فرابورسی است. اگرچه نمی‌توان تمامی این شرکت‌ها را غیر ارزنده و نامناسب دانست، اما باید توجه داشت که به‌رغم ریزش قابل توجه قیمت از ابتدای سال همچنان بسیاری از شرکت‌ها به لطف صعود دو سال و نیم قیمت در بازار سرمایه رشد قابل توجهی را پشت سر گذاشته‌اند و همین امر توانسته قیمت بسیاری از نمادها را در بازار سرمایه از ارزش بنیادی آنها فراتر ببرد.

در صورتی که اختیار فروش در این نمادها منتشر شود، اگرچه سهامداران خریدار را در مقابل کاهش بهای سهام بیش از قیمت اعمال، بیمه می‌کند با این حال شرایطی را پدید می‌آورد که به موجب آن شرکت صاحب نماد باید زیان وارد شده را از محل دارایی‌های نقد خود بپردازد.

عامل مورد بحث به مثابه ریسکی خواهد بود که سایر سهامداران را تهدید و در بلندمدت می‌تواند به فراخور شرایط شرکت عملیات آن را با مخاطره وارد کند. حال این سوال پیش می‌آید که چرا تبعات مالی انتشار چنین اوراقی در تارنمای کدال منعکس نشده است؟

بررسی اطلاعیه‌های منتشر شده روی کدال نشان می‌دهد به‌رغم وجود تاثیرات مالی بالقوه در جریان نقد شرکت‌ها تبعات مالی اختیار فروش تبعی در این پایگاه اینترنتی منتشر نمی‌شود و در حال حاضر اطلاع‌رسانی درخصوص انتشار این اوراق به بارگذاری اطلاعیه عرضه آنها در تارنمای شرکت‌های بورس و فرابورس محدود شده است؛ مساله‌ای که بدون شک ضعف در ساختار شفاف‌سازی تعبیه شده برای افشای اطلاعات با اهمیت مالی در بازار سهام است.

اثر سندروم یکشنبه‌ها بر بورس

در مطلب دیگری آمده است، شاخص کل بورس تهران در یک یکشنبه دیگر با ثبت دهمین ریزش بزرگ در سال جاری، ۸/ ۲ درصد نزول کرد و به کانال یک میلیون و ۶۵۲ هزار واحدی وارد شد تا اثر سندروم یکشنبه‌ها بر بورس بیشتر احساس شود. کاهش قیمت سهام اما تنها مختص گروه‌های بزرگ بازار نبود. دیروز شاخص هموزن نیز که نشانی از اثرگذاری یکسان نمادها دارد، با عقبگرد ۳/ ۱ درصدی مواجه شد تا خبر از افت یکدست قیمت‌ها دهد.

در این میان برخی معتقدند افزایش فشار فروش از سوی سهامداران حقیقی برای تامین نقدینگی لازم جهت شرکت در عرضه اولیه و همچنین مشارکت در پذیره‌نویسی صندوق پالایشی یکم از مهم‌ترین دلایل قرمزپوشی نماگرهای بورس تهران طی معاملات روز یکشنبه بود.

این در حالی است که به گفته کارشناسان، ریسک‌های سیاسی ناشی از اصرار آمریکا برای راه‌اندازی مجدد تحریم‌ها علیه ایران در کنار انکار سازمان ملل، سبب بازگشت نگرانی، تردید و البته سردرگمی به فضای معاملاتی شده و تشدید فشار فروش در کلیت بازار را رقم زده است. به نظر می‌رسد ترکیبی از بی‌اعتمادی و نبود تحلیل همزمان با برخی نگرانی‌ها از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و تلاش و ادعای این کشور برای فعال شدن مکانیزم ماشه سبب شد تا دیروز سهامداران به فروش روآورند و دهمین ریزش بزرگ بورس تهران را در سال ۹۹ رقم بزنند.

بررسی روند تغییر مالکیت سهام طی معاملات روز یکشنبه نشان از خالص فروش ۴۹۱ میلیارد تومانی سهامداران خرد داشت که بیشترین جابه‌جایی سهام در مسیر حقیقی به حقوقی از ۲۳ شهریورماه بود. روز یکشنبه با آخرین موعد شرکت در پذیره‌نویسی صندوق پالایشی یکم و دومین عرضه اولیه بزرگ سال ۹۹ مصادف شد.

مهلت پذیره‌نویسی ETF پالایشی با نماد «پالایش یکم» که پیش از این دو بار تمدید شده بود، بر اساس آخرین اطلاعات در زمان نگارش این گزارش، ساعت ۲۴ روز یکشنبه ۳۰ شهریورماه به پایان رسید. راضیه صباغیان،

مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص استقبال از پذیره‌نویسی صندوق ETF پالایشی به «ایرنا» گفت: استقبال از این صندوق چندان بد نبوده و نسبت به دارا یکم با استقبال بیشتری همراه بوده است. به گفته وی میزان پذیره‌نویسی صندوق ETF پالایشی دو برابر دارا یکم بوده است. این در حالی است که با توجه به افت قیمت پالایشی‌ها طی روزهای گذشته، تخفیف ۲۰ درصدی در نظر گرفته شده به کمتر از نصف کاهش یافته و به نظر می‌رسد جذابیت چندانی برای صاحبان نقدینگی نداشته باشد.

در این میان دیروز فرابورس ایران میزبان عرضه اولیه سهام شرکت سرمایه‌گذاری گروه مالی سپهر صادرات بود. حداکثر سهام قابل خریداری توسط هر شخص حقیقی و حقوقی در عرضه اولیه «وسپهر»، ۱۱۰۰ سهم در دامنه قیمت ۹۵۰ تا ۱۰۱۰ تومان اعلام و مقرر شد ۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون سهم مذکور به متقاضیان عرضه شود. هر چند این عرضه در زمره بزرگ‌ترین عرضه‌های اولیه سال ۹۹ قرار می‌گیرد اما با این حال نیاز به نقدینگی چندانی نداشته و نمی‌توان میزان اثرگذاری آن را به ریزش روز گذشته بورس تهران تعمیم داد.

شانس بازگشت بورس چقدر است؟

ایمان مقدسیان، کارشناس بازار سهام درخصوص دلایل ریزش شاخص‌های سهامی گفت: عرضه اولیه اخیر نسبت به سایر عرضه‌های مشابه طی چند وقت گذشته به نقدینگی بیشتری نیاز داشت، هر چند این عامل در افت شاخص بدون تاثیر نبود اما تنها علت ریزش ۴۷ هزار واحدی شاخص کل در روز یکشنبه نبود.

وی افزود: طی روزهای گذشته سرمایه‌گذاران با رویکرد کوتاه‌مدت وارد برخی از سهم‌ها شدند و طبیعتا پس از رشد قیمت‌ها در این مدت، اقدام به شناسایی سود و فشار فروش در کلیت بازار را تشدید کردند. به گفته مقدسیان، بازگشایی نماد‌های متوقف و مکانیزم ماشه از دیگر عواملی بود که دیروز مورد توجه سهامداران قرار گرفت. مکانیزم ماشه هر چند با مخالفت کشور‌های اروپایی همراه شد اما شاید اثرات نامعلومی داشته باشد.

زمانی که بازار وارد فاز اصلاح می‌شود صرفا برخی دلایل را مورد بررسی قرار می‌دهیم، اما سنجش اینکه هر کدام از دلایل مطرح شده چند درصد در اصلاح کلی شاخص سهام موثر هستند، ‌ساده نیست. بازار هر زمانی که تعادل خود را از دست می‌دهد سریعا با تغییر جهت همراه خواهد شد و در معاملات دیروز شاهد چنین اتفاقی بودیم. این تحلیلگر بازار سرمایه درباره میزان اثر‌گذاری خرید صندوق دارا دوم در دادوستد‌های دیروز عنوان کرد: صندوق ETF پالایشی اکنون با توجه به قیمت‌های جدید شرکت‌ها تخفیف جذابی ندارد.

یکی از نماد‌ها وضعیت مناسب و سایرین به تخفیفی کمتر از ۱۰ درصد رسیده‌‌اند. به‌طور کلی این موضوع نمی‌تواند در جو منفی بازار اثر‌گذار باشد. مقدسیان تاکید کرد: به واسطه بهبود قیمت‌ فلزات در بازار‌های جهانی و حمایت‌های چند وقت اخیر که توام با معاملات پرحجم در برخی سهم‌ها بود، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران با ارزیابی ارزندگی قیمت سهام مجددا وارد بازار شوند. از این رو بازار برای امروز و فردا شانس تغییر جهت را دارد.

تعادل بازار پس از ریزش ۵ تا ۱۰ درصدی

مهدی رضایتی، تحلیلگر بازار سرمایه در تشریح وضعیت این روزهای بورس تهران گفت: حرکت بازار سهام نشان‌دهنده روندی برخلاف انتظارات و متغیر‌های بنیادی است. در این میان تلاش‌های امریکا برای فعال شدن مکانیزم تحریم و رفتار هیجانی سهامداران موجب ریزش شاخص‌های بازار سهام شد. 

وی بر این باور است که قیمت سهام شرکت‌ها با توجه به نرخ دلار و قیمت‌های جهانی نباید ریزشی می‌شد اما ریسک‌های اثر‌گذاری همانند ادعاهای دولت ترامپ و نزدیک شدن به زمان انتخابات آمریکا به نوعی معامله‌گران را در بازار سهام مردد کرد. 

رضایتی تصریح کرد: پس از اصلاح ۵ تا ۱۰ درصدی کلیت بازار، شاخص‌های بازار سهام می‌توانند تا حدودی متعادل شوند.  الهام محبی، از دیگر کارشناسان بازار سهام معتقد است: اخبار سیاسی منجر به تشدید فشار فروش در معاملات دیروز بازار سهام شد.

به نظر می‌رسد سهامداران با در نظر گرفتن ریسک‌های سیستماتیک و ترس از ریزش بیشتر اقدام به شناسایی سود کردند. با توجه به اینکه اکثر سهم‌ها در کف قیمتی قرار دارند، بازگشت قیمت سهام به مدار مثبت از نگاه سرمایه‌گذاران دور از انتظار نیست. وی معتقد است سهم‌های دلاری در بورس که از پتانسیل لازم برای افزایش قیمت بهره‌مند بودند، تحت تاثیر جو حاکم بر معاملات قرار گرفتند.

در دادوستد‌های دیروز انتظار می‌رفت سهم‌های شاخص‌ساز در روندی مناسب قرار بگیرند اما فشار فروش ایجاد شده باعث شد تا اغلب سرمایه‌گذاران به فروش سهام روی آوردند. با این حال با توجه به اینکه قیمت اغلب سهم‌ها در محدوده ارزندگی قرار دارد بازگشت به مدار تعادل تا پایان هفته دور از ذهن نیست اما این اتفاق به‌صورت شارپ نخواهد بود.

حجم مبنا؛ ناجی سهام کوچک بازار: دیروز از ۳۰۹ نماد معامله شده در بورس تهران، تنها ۲۴ نماد با رشد قیمت همراه شدند و ۸۱ درصد سهام روزی قرمز را پشت سر گذاشتند. این مهم در حالی رقم خورد که سهام با ارزش بازار پایین با وجود معامله در کف‌های قیمتی اما به دلیل کمبود تقاضا از پس پر کردن حجم مبنا برنیامدند و قیمت پایانی در این دسته از سهام افت چندانی را متحمل نشد. شاهد این مدعا، معامله ۹۲ درصد سهام در محدوده منفی بود. به عبارتی آخرین قیمت معامله در ۹۲ درصد از نمادها در اعداد منفی رقم خورد اما قیمت‌های پایانی در ۸۱ درصد سهام منفی بود.