به گزارش پایگاه خبری راد،  تهران شهری است که پیرامون آن گسل‌های شناخته شده زیادی کشیده شده است. از سال ۱۱۷۵ شمسی که آغامحمدخان قاجار این منطقه را پایتخت اعلام کرد تنها حوالی ری بود، ولی امروزه این شهر تا کوه‌های توچال پیش رفته است. این شهر به واسطه گسل‌هایی که دارد، زلزله‌های مهمی را تجربه کرده و زلزله ۳۱۰ میلادی اولین زلزله تاریخی ایران است که از سوی یونانی‌ها ثبت شده و دارای مستندات تاریخی است.

به گفته دکتر مهدی زارع، عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در ۲۳۰۰ سال گذشته پیرامون تهران زلزله‌هایی به‌ویژه بر روی گسل‌های شمال تهران رخ داده، ولی هیچکدام از این زلزله‌ها در تهران نبوده است؛ البته این پرسش مطرح است که چرا در ۲۳۰۰ قبل و به‌ویژه ۵۰ سال گذشته زلزله مهمی در تهران رخ نداده و لرزه‌خیزی چندانی بر گسل شمال تهران مشاهده نمی‌شود.

مطالعات محققان حوزه زلزله‌شناسی نشان می‌دهد در ۳۰ هزار سال گذشته پهنه گسل شمال تهران، ۹ زلزله با بزرگایبالای ۷ داشته است و هر ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال یک بار گسل شمال تهران گسیخته می‌شود و به باور محققان طبیعت به گونه‌ای است که هر چه در گذشته رخ داده باشد، در این دوره نیز رخ خواهد داد.

تصور اینکه خطر زلزله در تهران تنها منحصر به گسل شمال تهران است، یک باور نادرست است؛ چراکه به گفته عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله، گسل مشاء از ۳۵ کیلومتری تهران عبور می‌کند، علاوه بر آن گسل‌های جنوب تهران شامل گسل "پیشوا"، "ایوانکی" و "ری" و همچنین گسل ماهدشت در کرج نیز تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

بر این اساس با تلاش محققان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و تصویب حریم گسل‌ها، ساخت و ساز در حریم این گسل‌ها ممنوع اعلام شده است.

دکتر علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات از مطالعات انجام شده در زمینه میزان بافت فرسوده موجود در حریم گسل‌های شهر تهران خبر می‌دهد و یادآور می‌شود: به منظور انجام مشاهدات میدانی در حریم گسل‌های شهر تهران، ۲۴۵ سایت مهم و حساس در ۱۸ دسته‌بندی شناسایی شد و بر اساس آن مشخص شد که حدود ۳۲۰ هزار متر مربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسل‌های شهر تهران قرار دارند.

به گفته وی، بر اساس مشاهدات میدانی از میزان حریم گسل‌های شهر تهران، بافت‌های فرسوده و اماکن حساس واقع بر گسل‌ها می‌توان گفت تقریباً نیمی از ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌های شهر تهران و در بافت‌های ناکارآمد، ساختمان‌های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند و از نظر توزیع جغرافیایی (مناطق ۲۲ گانه شهری تهران) ساختمان‌های واقع بر حریم گسل‌های شهر تهران نیز، منطقه یک با حدود ۷۶۰۰ بنا ۶۵ درصد ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌ها را در بر گرفته است.

بافت‌های فرسوده موجود در حریم گسل‌ها در مناطق یک، دو، ۵ و ۲۰ به این شرح است:

رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن در خصوص اماکن حساس واقع بر حریم گسل‌ها، یادآور شد: بر اساس پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران، ۱۵ مرکز درمانی بر روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسایی شده است، ضمن آنکه ۳ ایستگاه آتش‌نشانی نیز که طبق تعریف آئین‌نامه ۲۸۰۰ جزو ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، بر روی حریم گسل واقع شده‌اند.

به گفته وی، اماکن مهم ساخته‌شده در حریم گسل‌های شهر تهران نیز به شرح ذیل است:

گسل‌هایی که تهران را احاطه کرده‌اند

۱- گسل شمال تهران

گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و سوهانک آغاز شده تا فرحزاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد یافته است. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه و سعادت آباد را دربر می‌گیرد.

۲ - گسل لویزان

این گسل در مناطق ۱، ۳ و ۴ شهر تهران گسترش و در سمت غربی، حد فاصل منطقه یک و منطقه ۳ امتداد یافته است.

در حریم گسل لویزان مراکز مهمی قرار دارد که به این شرح است:
۱۹ سایت دارای برج و یا در دست احداث برای برج‌سازی، پست برق فشار قوی ۲۳۰/۶۳/۲۰ کیلو ولتی قیطریه، برق فشار قوی خط انتقال، ۳ بیمارستان و مرکز درمانی، ۱۰ پل مهم مواصلاتی بزرگراهی، ساختمان پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، دانشکده آموزش علوم پزشکی، سازمان مدیریت بحران کشور (ساختمان مرکزی)، مدیریت شعب شمال تهران بانک صادرات ایران، ۱۲ باب مدرسه و مرکز آموزشی و پرورشی، نمایشگاه بین‌المللی تهران، مراکز خرید بزرگ و مراکز تجاری، مرکز جامع توانبخشی سالمندان پرهام، ۹ باب مسجد و شرکت نفت فلات قاره ایران.

۳- گسل داوودیه

از دیگر گسل‌های مهم کلانشهر تهران، گسل داوودیه و راستای غربی – شرقی و به طول ۶.۴ کیلومتر است و از آنجایی که "سگمنت" (ناحیه) اصلی این گسل در محله داوودیه قرار گرفته است، از این رو نام "داوودیه" بر روی آن گذاشته شد.

گسل داوودیه از غرب از محدوده غربی "میدان صنعت" شهرک غرب (حوالی مرکز خرید مهستان) شروع شده و در امتداد بلوار خوردین در شهرک غرب ادامه داشته و با میل به شرق بزرگراه چمران را قطع می‌کند. در ادامه قطعه دیگر آن از شمال خیابان "ملاصدرا" به سمت شرق گسترده شده است. سگمنت طویل این گسله فرعی، از سمت شمالی خیابان "ملاصدرا" در تقاطع خیابان شیراز شروع شده و پس از گذر از بزرگراه "کردستان"، "شمال میدان ونک" و "بزرگراه مدرس" به "بلوار میرداماد" (محله داوودیه) می‌رسد.

این گسل در ادامه با اندکی میل به جنوب از مجاورت ساختمان بانک مرکزی و محدوده "باغ کتاب"، "فرهنگستان علوم" و جنوب غربی "میدان مادر" گذر می‌کند. افتادگی داوودیه در همین مناطق نیز به وضوح هویدا است.

۴- گسل نیاوران

گسل نیاوران نیز گسلی است اصلی با طول حدود ۱۴ کیلومتر (با تمامی قطعاتش) که به صورت گسسته (به دلیل شناسایی قطعات آن به صورت مجزا) از غرب در حوالی "سعادت آباد" به شرق "شمال اقدسیه" در شمال تهران گسترده شده است.

در بخش خاوری این گسل جابجایی چپ بر روی نگاره‌های هوایی دیده می‌شود. در ترانشه شمالی جنوبی در ازای ۷۰ متر در خیابان آجودانیه نیاوران "انتهای خاوری خیابان درختک" راندگی نیاوران و زون خرد شده آن بخوبی دیده می‌شود. در گستره‌ای به پهنای ۷۰ متر یک زون به شدت ورقه شده فشاری با جهت راندگی شمال به جنوب گسترش دارد. سعادت‌آباد، شمیران و دزاشیب توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین و تجریش رانده شده است.

اماکن واقع بر حریم گسل نیاوران شامل مراکز ذیل است:

آتش‌نشانی، ایستگاه شماره ۶ حریق - نجات ۴ (شهید ابراهیمی)
۱۲ پهنه با ساختمان‌های بالاتر از ۱۰ طبقه (تعدادی از آنها در حال ساخت بودند در زمان مشاهدات میدانی)
دو خط انتقال برق فشار قوی
۷ بیمارستان و مرکز درمانی
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی
دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه
پژوهشکده علوم و غدد درون‌ریز و متابولیسم
مؤسسه علمی کاربردی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
مؤسسه علمی کاربردی صنعت جهانگردی
اداره امور شعب شمال تهران بانک ملی ایران
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
شهرداری منطقه یک (شمیران)
شهرداری منطقه ۱ ناحیه ۴
اداره کل زندان‌های استان تهران
زندان اوین
مخزن آب شماره ۳۸ تهران
۹ دستگاه ساختمان مدرسه
۵ دستگاه ساختمان مسجد
مراکز خرید عمده مانند پالادیم و...
کاخ موزه نیاوران
موزه سینما (باغ فردوس)
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی
کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه

۵- گسل جنوب ری

در جنوب تهران گسل جنوب ری به طول تقریبی ۲۸ کیلومتر قرار گرفته است (این گسل در انتهای غربی و شرقی خود دارای قطعات گسسته است و در مورد طول آن در مراجع مختلف اتفاق نظر وجود ندارد). فاصله گسل جنوب ری از گسل شمال ری حدود ۳ تا ۵ کیلومتر است و به نظر می‌رسد ریشه این دو گسل یکی باشد و آنها نشانه‌های سطحی یک گسل باشند. گسل جنوب ری به شکل دیواره کوتاه فرسایش یافته‌ای در جنوب تپه غار روستای قلعه نو رخنمون دارد و شیب آن سمت شمال شهر و حدود ۷۵ درجه حدس زده می‌شود.

گسل جنوب ری (قطعه غربی آن) از غرب اسلامشهر شروع می‌شود و امتداد آن در راستای غرب به شرق وارد مهران آباد در جنوب تهران شده و با تلاقی اتوبان تهران-قم و بزرگراه بهشت زهرا و در محل تلاقی بزرگراه آوینی و بلوار امام خمینی وارد منطقه ۲۰ تهران (جنوبی‌ترین منطقه شهر تهران) می‌شود. مسیر این گسل از شمال مقبره شاه عبدالعظیم و به موازات خیابان ۲۴ متری شهر ری بوده که پس از تقاطع با جاده تهران-ورامین از منطقه ۲۰ شهر تهران خارج می‌شود. در ادامه این گسل در امتداد جاده امین آباد در پای ارتفاعات بی بی شهربانو به انتهای قطعه شرقی خود می‌رسد.

از آنجا که طبق تعریف آئین‌نامه ۲۸۰۰ گسل‌های بالای ۱۰ کیلومتر گسل اصلی تلقی شده و الزامی است که برای آنها حریم گسل تعیین شود، این کار با تصویب در شورای عالی شهرسازی و معماری خوشبختانه با تلاش همه متخصصان مرتبط و بویژه با کار ارزنده سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران و سپس اقدامات مستمر کارگروه ملی زلزله در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ابلاغ شده و در نقشه شهرسازی شهرداری تهران نشسته است.

بر اساس یافته‌هایی که بعد از آن زیر نظر نگارنده این نوشتار صورت گرفته است، ابعاد عوارض واقع در حریم گسل جنوب ری تعیین شده است. در این تحقیقات فقط محدوده شهری تهران مد نظر بوده و مراکز جمعیتی مهم دیگر مانند اسلامشهر مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

پهنای حریم ۱۰۰ متر تعیین شده است (۵۰ متر به طرفین) و مساحت آن حدود ۰.۳۸ کیلومتر مربع برآورد شده است (جدول ۱). از مجموع ۱۲۰۰۰ پلاک ساختمانی واقع در حریم گسل‌های شهر تهران، نزدیک به ۱۲ درصد آن در حریم گسل‌های جنوب و شمال ری واقع می‌شوند.

مساحت بافت فرسوده در حریم گسل جنوب شهر ری

از اماکن مهم و عمومی واقع بر حریم گسل جنوب ری می‌توان به ساختمان اداره ثبت اسناد و املاک شهر ری و نیز ساختمان دو مسجد امام رضا و ستاد برگزاری نماز جمعه شهر ری اشاره کرد.

۶- گسل شمال ری

این گسل متشکل از چند بخش منفصل در راستای غربی – شرقی است که طول جمع آنها به بیش از ۱۵ کیلومتر است و از سمت غربی بعد از محل تقاطع "بزرگراه سعیدی" با "آزادگان" شروع می‌شود و در جنوب مناطق ۱۹ و ۱۶ قرار گرفته است. در ادامه به سمت شرق، پس از گذر از محل تقاطع آزادگان با بزرگراه بهشت زهرا (س) و عبور از بازار آهن فروشان تهران و در شرق این منطقه وارد منطقه ۲۰ شهر تهران می‌شود.

گسل شمال ری در منطقه ۲۰ تهران، پس از تلاقی با بلوار امام خمینی، خیابان فداییان اسلام در سمت شمال بلوار بسیج در سمت شرقی با نزدیک شدن به تپه‌های بی‌بی شهربانو با خمشی به سوی شمال تا محدوده پارک آبی آزادگان ادامه پیدا می‌کند. این گسل جزو گسل‌های اصلی محسوب می‌شود و از همین رو، برای این گسل حریم تعیین شده است.

۷- گسل انقلاب (مجموعه ورزشی انقلاب)

گسل انقلاب به‌واسطه قرارگیری بخش عمده‌ای از آن در مجموعه ورزشی انقلاب واقع در منطقه ۳ تهران به این نام نامیده شده است. این گسل در راستای جنوب‌غرب-شمال‌شرق گستردگی دارد و دارای طولی در حدود ۱.۵ کیلومتر است و لذا در گروه گسل‌های فرعی شهر تهران قرار می‌گیرد.

مرز ناهمواری‌های بین منطقه ۳ و ۲ تهران در مسیر عبوری بزرگراه چمران و سمت شرقی آن، نقطه شروع این گسل کوچک در منطقه ۳ است. گسل انقلاب از شرق "باغ ونک" در نقطه جنوب غربی خود شروع و پس از عبور از مجاورت محل تلاقی "بزرگراه نیایش" و خیابان "سئول" وارد محوطه مجموعه ورزشی انقلاب می‌شود. امتداد این گسل تا شمال محدوده مجموعه انقلاب ادامه یافته و در آنجا به نقطه انتهایی شمال شرقی خود می‌رسد.

۸- گسل تنباکویی

این گسل متشکل از ۳ سگمنت در کنار هم در انتهایی‌ترین سوی جنوب شرقی تهران و منطقه ۱۵ قرار دارد. مجموع طول سگمنت‌های آن کمتر از ۲ کیلومتر و لذا جزو گسل‌های فرعی تهران رده‌بندی می‌شود.

موقعیت گسل تنباکویی

بین ارتفاعات مسگرآباد در سمت شرقی و ارتفاعات "بی‌بی شهربانو" در غرب بزرگراه امام رضا (ع)، بریدگی حاصله که از آن به نام "گردنه تنباکویی" نیز یاد می‌شود، احتمالاً اثر و امتداد بریدگی گسلی است. موقعیت گسل تنباکویی در محله رضویه (جنوب مشیریه) منطقه ۱۵ تهران بزرگ قرار دارد. گسل تنباکویی با امتداد شمال غرب جنوب شرق از موقعیت محدوده کارون به سمت بزرگراه امام رضا ادامه داشته و در مجاورت با خیابان "نخلی" محله رضویه است.

این گسل‌، جزو گسل‌های کوچک و فرعی و با توان لرزه‌زایی پایین است؛ ولی رفتار نامتقارن پی در دو سوی گسل‌های کوچک دارای اهمیت است". نمونه بارز چنین رفتاری در مورد گسل "ونک پارک" آشکارا قابل اثبات است. در بررسی‌های میدانی خرد گسل‌های شهری تهران، سکانس‌های آبرفتی جوان، گاه تا دو متر در طرفین گسل جابجایی نشان می‌دهد که در این حالت‌ها لایه آبرفتی دانه متوسط و حتی درشت دانه در مقابل لایه رسی ریز دانه قرار گرفته است.

۹- گسل ونک پارک

این گسل با زاویه اندکی راستای شمال غرب - جنوب شرق داشته و از دو قطعه تشکیل شده و طول دو قطعه با هم ۴.۵ کیلومتر است. انتهای جنوبی گسل از حوالی خیابان مطهری، تقاطع "میرزای شیرازی" شروع و پس از گذر از پارک ساعی در شرق میدان اسدآبادی، بخش جنوبی آن تمام می‌شود و با جابه‌جایی تقریبی ۲۵۰ متری به غرب، (بخش) شمالی آن از حوالی میدان "اسدآبادی" شروع می‌شود و بعد از گذر از تقاطع حکیم - کردستان و شرق برج سه پر (حدود ۵۴ طبقه) و درست از زیر سایت برج در دست احداث مخابرات و تلاقی با بزرگراه همت تا اندکی بالاتر از خیابان "ملاصدرا" ادامه دارد.

رخنمونی از گسل ونک پارک

دکتر علی بیت‌اللهی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به تصویر فوق، خاطر نشان کرد: با احداث ساختمان در این محوطه این رخنمون واضح از گسل ونک پارک که معرف واضح لرزه‌خیزی گستره تهران است، محو خواهد شد.

۱۰- گسل تلویزیون

این گسل جمعاً با تمامی قطعاتش ۳.۳ کیلومتر طول دارد که از "مصلا" شروع می‌شود و تا حوالی برج‌های پارک "پرنس" حوالی خیابان "شیراز شمالی" ادامه دارد. این گسل از آنجا که از محدوده ایستگاه تلویزیون شبکه ۲ در غرب خیابان وزرا و انتهای خیابان الوند می‌گذرد، به این اسم نامیده شده است.

۱۱- گسل جنت‌آباد شمالی

این گسل متشکل از دو سگمنت (ناحیه) به موازات هم در منطقه ۵ تهران و در سمت شمالی آن جانمایی شده است که به دلیل قرارگیری و شناسایی این گسل در محله جنت‌آباد شمالی، به این نام نامگذاری شده‌اند. طول قطعه طویل‌تر شمالی این گسل ۱.۲۵ کیلومتر و طول قطعه دیگر آن حدود ۸۵۰ متر است و بنابراین جزو گسل‌های فرعی رده‌بندی می‌شوند. این گسل در بخش جنوبی گسل شمال تهران و احتمالاً ناشی از شکل‌گیری راندگی شمال تهران است.

گسل جنت‌آباد که از بلوار انصارالهمدی آغاز می‌شود و تا علوم و تحقیقات ادامه دارد

سگمنت شمالی گسله جنت آباد شمالی، از شرق میدان "استاد شهریار" و از حوالی "بلوار انصارالمهدی" شروع می‌شود و پس از گذر از بلوار "سیمون بولیوار" به ساختمان "دانشگاه آزاد اسلامی" واقع در محله "حصارک" می‌رسد. قطعه کوتاه‌تر و جنوبی این گسل به شمال شرق میدان "دانشگاه" (دانشگاه آزاد- واحد علوم و تحقیقات) در انتهای بزرگراه "شهید ستاری" منتهی می‌شود.

۱۲- گسل "باغ فیض"

از دیگر گسل‌های کلانشهر تهران گسل "باغ فیض" است. این گسل دارای سگمنت‌های مختلف و به عبارتی از قطعات خرد در امتداد شمال غرب – جنوب شرق تشکیل یافته که چون دارای طول بین ۲ تا ۱۰ کیلومتر است، جزوگسل‌های متوسط رده‌بندی می‌شود.

انتهای شمال غربی این گسل در شرق محله "باغ فیض" شناسایی شده و به این نام نیز نامیده می‌شود. این گسل از سمت شمال غربی از مجاورت ساختمان "تیراژه" واقع در بزرگراه "اشرفی اصفهانی" شروع می‌شود و پس از عبور از پارک "نهج‌البلاغه" و "پارک پردیسان" بزرگراه‌های "یادگار امام" و "حکیم" را به‌صورت مورب قطع می‌کند. گسل باغ فیض در ادامه با گذر از محلات "مرزداران" و "شهرک ژاندارمری" در محدوده "شهرک آزمایش" واقع در غرب تقاطع بزرگراه‌های "شیخ فضل‌الله" و "جلال آل احمد" (پل آل احمد) به انتهای جنوب شرقی خود می‌رسد.

۱۳- گسل نارمک

گسل نارمک در منطقه ۴ (شرقی‌ترین منطقه از مناطق ۲۲ گانه شهر تهران) قرار گرفته و در رده گسل‌های متوسط قرار می‌گیرد. راستای این گسل شرقی – غربی و در پای تپه‌های "شیان" واقع در شمال غربی محله نارمک قرار دارد. حدود مکانی این گسل از محل تقاطع بزرگراه‌های همت و امام علی (ع) در سوی غربی شروع می‌شود و تا خیابان "هنگام" در شرق و شمال‌غربی محله نارمک ادامه دارد. گسل نارمک در امتداد بزرگراه "همت" و "شهید زین‌الدین" است و از شمال محله "شمیران‌نو" عبور می‌کند.

۱۴- گسل مشا

گسل مشا، گسلی است طویل، اساسی و لرزه‌زا که در طول رشته کوه البرز و از شمال آن روی دامنه‌های جنوبی رانده شده است، گسل مشا در بالادست سد "لتیان" با گسل "شمال تهران" تلاقی دارد و به همین دلیل لغزش و فعالیت هر یک از دو گسل مشا و یا شمال تهران، به حرکت گسل دیگر ختم می‌شود.

۱۵- گسل پردیسان

گسل‌های شناخته‌شده تهران عمدتاً در شمال و جنوب شهر تهران است؛ اما مطالعات جدید نشان می‌دهد گسل شمال تهران توان ایجاد زمین لرزه‌هایی که در تاریخ تهران درج شده است را ندارد و گسل‌های جنوب تهران نیز این قابلیت را ندارند. سوالی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که منشأ این زمین لرزه‌ها کجا است. برای یافتن پاسخ مناسب محققان پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی مطالعات گسترده‌ای در بخش مرکزی شهر تهران انجام دادند و توانستند گسل "پردیسان" را شناسایی کنند.

محل این گسل در بین "بزرگراه آ�