داستان ما، زبان مادری، اینترنت و جهان‌ دیجیتالی منزوی‌

به گزارش پایگاه خبری راد، اینترنت بی‌نهایت است و در این دنیای نامتناهی و بی‌نهایت، دست ما برای جست‌وجوی آزاد کاملا باز است و این ادعا شاید متکبرانه و در عین حال ساده‌انگارانه به نظر برسد اما دست‌کم در مورد کسی که به زبان انگلیسی صحبت می‌کند چندان بی‌پایه و اساس نیست؛ انگلیسی اولین زبانی است که در اینترنت از آن استفاده می‌شود. تا اواسط دهه ۱۹۹۰ بیش از ۸۰ درصد محتواهای اینترنتی به زبان انگلیسی بود.

به گزارش ایسنا، امروزه سهم انگلیسی از فضای مجازی به ۳۰ درصد رسیده است در حالی که فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و چینی جز ۱۰ زبان اول دنیای آنلاین هستند. برخی از این زبان‌ها با سرعت زیادی رشد کرده‌اند. به عنوان مثال در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ سهم مطالب اینترنتی به زبان چینی با رشد چهار درصدی مواجه بوده است. از بین ۶۰۰۰ زبان زنده که امروزه در دنیا از آن استفاده می‌شود، این چند زبان بیش از ۸۲ درصد کل محتواهای اینترنتی را به خود اختصاص می‌دهند (برحسب میلیون نفر کاربر) :

انگلیسی، ۸۰۰.۶ 

چینی ۶۴۹.۶ 

اسپانیایی ۲۲۲.۴

عربی ۱۳۵.۶ 

پرتقالی ۱۲۱.۸ 

ژاپنی ۱۰۹.۶ 

روسی ۸۷.۵ 

آلمانی ۸۱.۱ 

قابلیت بی‌نظیر اینترنت برای برقراری ارتباط و دسترسی به اطلاعات است که آن را این همه محبوب کرده است. تیم برنرز لی می‌گوید: «وب نه فقط ماشین‌ها بلکه انسان‌ها را هم به هم متصل می‌کند». اما آیا در دنیای آنلاین مهم است به چه زبانی صحبت می‌کنید؟ چه فرقی می‌کند زبان مادری شما به جای انگلیسی زولو باشد؟ این موضوع چه تاثیری بر تجربه شما از اینترنت خواهد داشت؟  

زبان در ارتباطات آنلاین اهمیت زیادی دارد. درست همان‌طور که در دنیای آفلاین مهم است. زبان است که به شما می‌گوید در رسانه‌های اجتماعی با چه افرادی صحبت کنید و در این محیط چگونه رفتار کنید. زبان است که تعیین می‌کند در ویکی‌پدیا به چه میزان اطلاعات دسترسی داشته باشید و اگر زبان شما یک زبان منقرض شده باشد، شاید هرگز چیزی به اسم زندگی آنلاین نداشته باشید. به این ترتیب به نظر می‌رسد اینترنت بی نهایت نیست و صرفا به بزرگی زبانی است که از آن استفاده می‌کنید و به این بستگی دارد که زبان مادری شما چه اندازه گسترده و چه قدر جهان‌شمول باشد.

زبان و جوامع انسانی 

در توییتر متداول‌ترین زبان انگلیسی است، اما ۴۹ درصد از توییت‌ها به سایر زبان‌ها نوشته می‌شوند و ژاپنی‌ها، اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها و اندونزیایی‌ها فعال‌ترین کاربران توییتر را تشکیل می‌دهند. این کاربران بر حسب ملیت و زبان مادری‌شان رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند.   کره‌ای‌ها تمایل دارند از توییتر برای پاسخ دادن به یکدیگر استفاده کنند در حالی که آلمانی‌ها URLs و هشتک‌های بیشتری به اشتراک می‌گذارند و اندونزیایی‌ها پنج برابر بیشتر از ژاپنی‌ها ری‌توییت می‌کنند.  

آنالیز رفتارها نشان می‌دهد که کاربران توییتر تمایل دارند فالوها، توییت‌ها و ری‌توییت‌های خود را به افرادی که با آن‌ها زبان مشترک دارند، محدود کنند. به این ترتیب توییتر که در تعریف بستری برای گفت‌وگوهای جهانی است، در عمل به خاطر محدودیت‌های زبانی دچار تقسیم‌بندی شده است.

بی‌عدالتی در دسترسی به اطلاعات 

موتور جست‌وجوی معروف گوگل ۳۰ زبان اروپایی و تنها یک زبان آفریقایی را می‌شناسد و هیچ یک از زبان‌های بومی آمریکا یا اقیانوسیه را تشخیص نمی‌دهد.

دنیل پرادو محققی که در زمینه تنوع زبانی مطالعه می‌کند، می‌گوید:  گوگل اعلام کرده که یکی از اهداف کلیدی‌اش گسترش تعداد زبان‌هایی است که می‌توان در این موتور جست‌وجو استفاده کرد.   با این حال گوگل به طرز اجتناب‌ناپذیری با چالش بزرگی در این زمینه روبه‌روست. به خصوص در مورد زبان‌های کوچک‌تر که تنها دهان به دهان نقل می‌شوند و هیچ استانداردی برای درست‌نویسی یا املا ندارند. از بین ۶۰۰۰ زبانی که امروزه در سراسر دنیا استفاده می‌شود شما تنها می‌توانید به ۱۳۰ زبان در گوگل سرچ کنید.  

حتی زبان‌هایی که به خوبی شناخته شده‌اند هم گستره آنلاین همسانی ندارند. مارک گراهام و متیو زوک به مقایسه نتایج حاصل از جست‌وجوی رستوران West Bank به زبان‌های عبری، عربی و انگلیسی پرداختند. آن‌ها نشان دادند که بین گروه‌های زبانی عدم توازن قابل توجهی مشاهده می‌شود. جست‌وجوی یک واژه به زبان عربی در مقایسه با زمانی که همان واژه را به زبان عبری جست‌وجو کنید، معمولا ۵ تا ۱۵ درصد نتیجه کم‌تر به شما می‌دهد. نتایج حاصل از جست‌وجو به زبان انگلیسی نیز چهار تا پنج برابر بیشتر از زبان عربی است.

ویکی‌پدیا به ۲۸۸ زبان رسمی دنیا در دسترس کاربران قرار دارد. ویکی‌پدیا انگلیسی از نظر میزان اطلاعات با اختلاف زیاد اول است و پس از آن ویکی‌پدیا آلمانی و فرانسوی قرار دارند. در سوی دیگر این طیف در مورد بسیاری از زبان‌های آفریقایی و آسیایی تقریبا هیچ محتوایی در ویکی‌پدیا وجود ندارد.  

حتی زمانی که به یک زبان غالب صحبت می‌کنید باز هم به اطلاعات محدودی دسترسی دارید. متن‌های مشترک کمی در بین نسخه‌های مختلف ویکی‌پدیا وجود دارد: در ویکی پدیا ۷۴ درصد از موضوعات تنها به یک زبان و ۹۵ درصد از موضوعات به کم‌تر از شش زبان نوشته شده‌اند. انگلیسی بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین نسخه ویکی‌پدیاست. با این حال تنها ۵۱ درصد از مقاله‌های آن در دومین ویرایش بزرگ آن یعنی آلمانی به چشم می‌خورد.

ویکی‌پدیا فقط یک سایت است با این حال حتی همین منبع کوچک نشان می‌دهد که در دنیای اینترنت سطح دسترسی به اطلاعات از یک زبان به زبان دیگر چه‌قدر متفاوت است. شاید گفته معروف لودویگ ویتگنشتاین با اندکی تغییر کاملا با دنیای امروز ما منطبق باشد: مرزهای دنیای هر کس محدود به مرزهای زبان آنلاین اوست.

محتواهای آنلاین چه چیزهایی هستند و چه کسی آن‌ها را عرضه می‌کند؟ در دنیای آنلاین، نابرابری در دسترسی به اطلاعات به زبان‌های مختلف برای چه کسی سود دارد؟ این میان چه مطالبی عرضه می‌شود و توسط چه کسی؟ نتایج تحقیق مارک گراهام و ماتیو زوک از موسسه اینترنت آکسفورد نشان می‌دهد که بخش اعظم اطلاعات در مورد مکان‌های جغرافیایی به زبان انگلیسی هستند.

بر اساس این تحقیق از نظر معرفی کشورها و مناطق جغرافیایی انگلیسی و پس از آن فرانسوی به شکل قاطعانه‌ای بر بخش اعظم افریقا، آسیا و اروپای شرقی برتری دارند. با این حساب اگر به زبان عبری یا عربی صحبت کنید جهان شما چه شکلی خوهد بود؟  

گراهام می‌گوید: کشورهای غنی خودشان را معرفی می‌کنند و کشورهای فقیر عمدتا از سوی سایرین معرفی می‌شوند.

گراهام به این نکته اشاره می‌کند که این نابرابری اطلاعاتی می‌تواند تولید و عرضه اطلاعات را به شکل مستعمراتی درآورد. به نظر می‌رسد که دست‌کم در ویکی‌پدیا زبان‌های غالب قوی‌تر هستند و به جای آنهایی که صدای ضعیف‌تری دارند صحبت می‌کنند.  

این نابرابری در ارائه اطلاعات می‌تواند نحوه درک ما از مکان‌ها و تعامل ما با این مکان‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعه‌ای که بر روی جست‌وجوی رستوران‌های وست‌بانک به زبان‌های عبری، عربی و انگلیسی انجام شده بود را به خاطر دارید؟ هر جست‌وجو نتایج مختلفی به دنبال دارد؛ گوگل می‌تواند عرب‌زبان‌ها را به یک بخش شهر و عبری‌زبان‌ها را به بخش دیگری از شهر بفرستد و این می‌تواند منجر به تجزیه اجتماعی شهر شود. گوگل - خواسته یا ناخواسته- نحوه تعامل مردم با شهرهایشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ترجمه به ما کمک می‌کند بین بخش‌های زبانی مختلف پل بزنیم. مایکروسافت مترجم Skype را عرضه کرده و فیس‌بوک و توییتر با کمک Bing سعی کرده‌اند برای کاربران خدمات ترجمه ارائه کنند. هر چند این تکنولوژی‌ها محدود به چند زبان خاص هستند اما باز هم گامی به پیش محسوب می‌شوند.

اسکات هال از موسسه اینترنت اکسفورد می‌گوید: بسیاری از سایت‌های مروری همچون TripAdvisor و Google Play ترجیح می‌دهند مرورها را به زبان انتخابی کاربر محدود کنند. آن‌ها نتایجی که به زبان انتخابی کاربر نباشند را حذف می‌کنند. اما در نسخه‌های مختلف ویکی پدیا شما می‌توانید یک موضوع را به طور هم‌زمان به زبان‌های مختلف ببینید.

هال می‌گوید: تنها ۱۱ درصد از کابران توییتر و ۱۵ درصد از کاربران ویکی‌پدیا چندزبانه هستند با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که افراد چندزبانه فعال‌ترند، توییت‌های بیشتری منتشر می‌کنند و متن‌های بیشتری بر روی ویکی پدیا قرار می‌دهند. او بر این باور است که افراد چندزبانه می‌توانند عرضه اطلاعات آنلاین را به چالش بکشند. مترجم‌ها و کاربران چندزبانه، چه موضوعات خارجی را ترجمه کنند و آن را به نسخه‌های مختلف ویکی‌پدیا اضافه کنند و چه اخبار فوری و داستان‌های محلی را به زبان‌های دیگر ترجمه کنند و یا درباره مناطق جغرافیایی مختلف بنویسند، در هر حال این قدرت را دارند که در دنیای آنلاین اثرگذار باشند.

بررسی الگوها و رفتارهای کاربران چندزبانه از سوی موسسه فناوری ماساچوست (MIT) نشان می‌دهد که این نوع کاربران اطلاعات را بین بین پلت‌فرم‌های مختلف رد و بدل می‌کنند و برای تبادل اطلاعات پل‌های ارتباطی قوی می‌زنند. بدون وجود این گونه کاربران، زبان‌ها ایزوله‌تر می‌شوند. توییتر تعداد زیادی کاربر مالایی، پرتغالی و اسپانیایی دارد که به زبان انگلیسی هم توییت می‌کنند و در ویکی‌پدیا طیف گسترده‌ای از کاربران خارجی زبان برای ترجمه اطلاعات از زبان انگلیسی دست به کار می‌شوند.  

چه زبان‌هایی دردنیای آنلاین زنده می‌مانند؟

در مقاله‌ای تحت عنوان مرگ زبان دیجیتال که توسط آندرئاس کورنای نوشته شده پیش‌بینی شده که ۹۵ درصد از زبان‌های زنده امروزی در دنیای آنلاین دوام نمی‌آورند. کورنای با اشاره به شواهد موجود مبنی بر مرگ زبان در دنیای دیجیتال این سوال را مطرح می‌کند که آیا اینترنت برای بسیاری از زبان‌های دنیا به عنوان یک کاتالیست عمل کرده و به فرایند انقراض آنها سرعت خواهد بخشید؟  

زبان آنلاین فقط مسئله آنهایی است که می‌توانند به اینترنت دسترسی داشته باشند، در حالی که میلیاردها نفر از مردم جهان از این دنیای آنلاین دورند. با این حال با گسترش دامنه دسترسی به اینترنت به نظر می‌رسد باید انتظار داشته باشیم که این میان برخی از زبان‌ها در دنیای آنلاین از میان بروند یا نتوانند جایی برای خود پیدا کنند.

از سوی دیگر اینترنت می‌تواند به نجات و تقویت زبان کمک کند. پروژه Muysccubun با ایجاد لغت‌نامه و یک جامعه مجازی در فیس‌بوک برای احیا زبان منقرض‌شده موییسکا تلاش می‌کند و اسناد به جا مانده از این زبان را به اشتراک می‌گذارد. این زبان سابقا در کلمبیای مرکزی استفاده می‌شده است.

چه خواهد شد؟  

در سال ۲۰۱۱ یونسکو اعلام کرد که دسترسی به اینترنت یکی از حقوق اولیه انسانی است. با این وجود برای این که افراد از موقعیت دیجیتالی عادلانه و برابری برخوردار باشند، دسترسی به تنهایی کافی نیست. اینترنت و رسانه‌های جمعی به طور فزاینده‌ای بر نحوه تعامل ما با یکدیگر و بر درک ما از جهان پیرامون‌مان اثر می‌گذارند، بنابراین زبانی که ما برای دستیابی به این تجربه از آن استفاده می‌کنیم هم مهم است. افرادی که به زبان‌های غیر غالب صحبت می‌کنند باید بتوانند خودشان را به طور آنلاین عرضه کنند و این دولت‌ها را وا می‌دارد سیاست‌های جدیدی در این زمینه پایه‌ریزی کنند.

بیل گیتس می‌گوید: «در دهکده جهانی، اینترنت به مثابه میدان شهر عمل می‌کند». اما اگر بخش اعظم زبان‌های دنیا آینده‌ای در دنیای دیجیتال نداشته باشند، افرادی که به این زبان‌ها سخن می‌گویند چه باید بکنند تا صدای‌شان در «میدان شهر» شنیده شود؟