نادیده گرفتن مدیریت ریسک در ساخت دانشگاه!

به گزارش پایگاه خبری راد، نبود ایستگاه امداد و نجات، نبود خودروی آتش‌نشانی بزرگ مجهز به نردبان و سرسره، عدم بهره‌برداری از پارکینگ خودروی ضلع شمالی ساختمان ابن‌سینا و در نتیجه عدم امکان تردد خودروهای امدادرسان در هنگام بحران، نبود خودروی برف‌روب و شن‌پاش و نمک‌پاش اتوماتیک، نبود منابع آب ذخیره جهت اطفای آتش در  پشت بام‌های ساختمان‌ها، نبود علایم راهنمایی رانندگی کافی و یا وجود تابلوهای فرسوده در طول مسیر بلوار فردوسی، عدم نصب تابلوهای خروج اضطراری در ساختمان‌ها و طراحی ساختمان‌های جدید با نمای شیشه‌ای نظیر بلوک‌های آموزشی، کتابخانه مرکزی و بلوک‌های ابن‌سینا و خطر ریزش و افزایش خسارت جانی هنگام زلزله؛ اینها تنها بخشی از ضعف‌های واحد علوم و تحقیقات بنا شده بر روی گسل و بر روی کوه است.

به اعتقاد محققان حوزه مدیریت، سقوط اتوبوس در این واحد دانشگاهی ناشی از نادیده گرفتن قوانین مدیریت ریسک بوده است. آنها بر این عقیده هستند که برنامه‌ریزی برای داشتن فضای امن نیازمند برنامه‌ریزی است و برنامه‌ داشتن نیازهای فعلی و فوری را پاسخ نمی‌دهد، بلکه آینده‌نگری است که از بروز اتفاقات ناخوشایند آینده جلوگیری می‌کند.

به گفته دکتر حسنی، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در ماجرای سقوط اتوبوس در واحد علوم و تحقیقاتی دیگر رخ داده است و باید با مدیریت ریسک از بروز چنین اتفاقات ناگواری در آینده جلوگیری شود. وی معتقد است ما هرگز چیزی به اسم "مدیریت عادی" نداریم و باید با شناسایی نقاط "بحران‌زا" و "بحران‌زدا" و مدیریت ریسک در شرایط عادی از احتمال رخداد حوادث آینده جلوگیری کرد.     

مدیریت در شرایط عادی، اضطراری و بحران

دکتر نعمت حسنی، با بیان اینکه شرایط حاکم بر شرکت‌ها، سازمان‌ها و جامعه باید مورد ممیزی واقع شود، افزود: شرایط مدیریت شامل "عادی"، اضطراری" و "بحرانی" می‌شود. در شرایط عادی اتفاقی رخ نمی‌دهد و در چنین شرایطی توانمندی‌ها و نیازهایی وجود دارد که توانمندی‌های ما می‌تواند پاسخگوی نیازهای ما باشد.

وی ادامه داد: زمانی می‌رسد که در فرآیند تغییر و تحولات حوادثی رخ می‌دهد که شرایط را برای ما از حالت عادی به حالت "اضطرار" در می‌آورد. مانند فردی که در منزل به یک باره بیمار می‌شود و حالت اورژانسی دارد که باید به سرعت به آن رسیدگی شود تا شرایط این فرد بحرانی نشود.

حسنی اضافه کرد: اگر در شرایط عادی، حادثه‌ای با ابعاد قابل ملاحظه‌ای رخ دهد، از شرایط عادی خارج می‌شویم و وارد شرایط اضطراری می‌شویم و اگر بتوانیم شرایط اضطراری را تاب بیاوریم و تلفات، خسارات و ابعاد آن رو به بهبود برود، توانسته‌ایم شرایط اضطراری را مدیریت کنیم و به شرایط عادی بر می‌گردیم.

رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه در صورتی که نتوانیم شرایط اضطرار را کنترل کنیم، ابعاد منفی حادثه شروع روند افزایشی می‌یابد، اضافه کرد: در چنین شرایطی نه تنها خسارات و ابعاد حادثه کاهش نمی‌یابد، بلکه افزایش می‌یابد که ما دیگر به این شرایط، شرایط اضطراری نمی‌گوییم و  "شرایط بحرانی" است.

وی ادامه داد: ما برای ۳ نوع شرایط عادی، اضطراری و بحرانی ۳ نوع مدیریت نیز داریم، خاطر نشان کرد: مدیریت در شرایط عادی، نگاه به آینده و حوادثی که قرار است در آینده رخ دهد. به این معنی که باید پتانسیل‌های حادثه‌ساز را در شرایط عادی بررسی کرد و این بررسی نیازمند ایجاد واحدهای "مدیریت خدمات اضطراری" و یا واحد "مدیریت بحران" است تا بتواند مشکلات آتی را با نگاه شرایط اضطراری بررسی کند.

حسنی با تاکید بر اینکه ما حق نداریم در شرایط عادی تنها به فکر رسیدگی به امور روزمره باشیم، اظهار کرد: لازم است واحدی ایجاد شود تا در بخش‌های مختلف اطلاعات را بررسی کند و ببیند در آینده چه حوادثی ممکن است روی دهد.

وی با بیان اینکه حوادث ممکن است از "نوع طبیعی مانند بلایای طبیعی"، یا جنبه تهدیدات عمدی انسانی مانند انفجار، دزدی، ترور" و یا "جنگ" و یا "به دلیل غفلت انسان حوادثی در حین کار رخ دهد"، باشد و تاکید کرد: حوادثی که به دلیل سهوی و غفلت انسان روی می‌دهند، تحت عنوان HSE (Health safety environment) مدیریت می‌شوند؛ به این معنا که حوزه‌های بهداشت،‌ سلامت و ایمنی و محیط زیست مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

حسنی توضیح داد: در واحد "بهداشت، ایمنی و محیط زیست" (HSE) مواردی که ممکن است در آینده رخ دهند و یا احتمال بروز دارند بررسی می‌شود؛ این‌که در کدام واحد احتمال آتش‌سوزی و یا انفجار وجود دارد و در کجاها احتمال سقوط و یا در کدام نواحی امکان نشت گازهای سمی وجود دارد، در واحد HSE  در شرایط عادی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وی با بیان این‌که اگر این مواد لیست‌برداری نشوند و وضعیت کارایی تجهیزات و آسیب‌هایی که ممکن است وارد کنند، مورد ارزیابی قرار نگیرد، منجر به بروز حوادثی می‌شود، گفت: به عنوان مثال اگر این بازرسی‌های دوره‌ای رخ ندهد، ممکن است در جایی کپسول کلر به زمین بیفتد و با شکسته شدن کلاهک، گاز آن منتشر شده و تعدادی از افراد کشته شوند.

حسنی، بازبینی عمر مفید خودروهای مورد استفاده را از دیگر مواردی دانست که باید در شرایط عادی مورد بررسی قرار گیرند و خاطر نشان کرد: وسایل نقلیه‌ای که مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید دائما بررسی شوند و عدم توجه به این امر منجر به بروز حوادثی می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به حادثه سقوط اتوبوس در واحد علوم و تحقیقات، یادآور شد: متاسفانه این حادثه رخ داده و به هر حال عده‌ای فوت کردند و علت آن به احتمال قوی فرسودگی اتوبوس، عمل نکردن اتوبوس و نداشتن معاینه فنی بوده است، ولی با این روند عزیزانی که در این حادثه جان خود را از دست داده‌اند، بر نمی‌گردند؛ ولی می‌شود از این به بعد با توجه بیشتر به موارد HSE جلوی این چنین حوادث گرفته شود.

مدیریت در شرایط عادی یعنی چه

حسنی تاکید کرد: در شرایط عادی، نمی‌شود "مدیریت عادی" داشت، بلکه مدیریت در شرایط عادی مدیریت ریسک یا مدیریت خطرپذیر است، به این معنی که در شرایط عادی واحدها باید با مدیریت ریسک و خطرپذیر اداره شوند؛ به این معنا که بررسی شود چه خطراتی مجموعه را تهدید می‌کند،‌ بازدیدهای دوره‌ای صورت گیرد و از تمام تجهیزات برای مدیریت خطر پذیر استفاده شود.

وی اضافه کرد: این در حالی است که متاسفانه در کشور ما فرهنگ ایمنی آن طوری که باید، جا نیفتاده است؛ در حالی که در قصه‌هایی که برای ما گفته می‌شد، گوشزد شده است.

این محقق حوزه مدیریت بحران، داستان مورچه و بلبل برای آذوقه جمع کردن برای زمستان را نمونه‌ای از این قصه‌ها عنوان کرد و گفت: در این داستان مورچه اقدام به جمع‌آوری آذوقه کرد، چون مدیریت آن مدیریت خطرپذیر بوده است.

حسنی با اشاره به وضعیت واحد علوم و تحقیقات گفت‌: زمانی که شهریه دانشجویان اخذ می‌شود، باید برای افزایش ایمنی دانشگاه صرف شود.

مدیریت عادی ممنوع

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه در مدیریت بحران چیزی به نام مدیریت عادی نداریم، اظهار کرد: در شرایط عادی اگر مدیریت از نوع مدیریت خطرپذیر و یا مدیریت ریسک باشد، احتمال وقوع حوادث کم می‌شود.

وی همچنین با تاکید بر اینکه مدیریت نمی‌تواند برای مدیریت روند "امروز" باشد، ادامه داد: برنامه‌ریزی برای امروز نمی‌تواند مشکلات امروز ما را حل کند؛ چراکه مشکلات ایجاد شده در امروز باید قبلا حل می‌شد. برنامه‌ریزی برای ۴ تا ۵ سال آینده است.

حسنی تاکید کرد: اکنون اتوبوس افتاده و عده‌ای جان خود را از دست داده‌اند و  باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که در آینده چنین حوادثی رخ ندهد. برنامه‌ریزی باید رویکرد آینده‌نگری داشته باشد.

مدیریت برای شرایط بحرانی

رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه در شرایط اضطراری و بحرانی به مدیریت‌های ویژه شرایط اضطراری و بحرانی نیاز داریم، گفت: ولی همه این مدیریت‌ها در یک مجموعه واحد صورت می‌گیرد و رعایت کردن آن نیز بسیار مهمتر است.

وجود پست‌های فشار قوی گاز و برق در دانشگاه‌ها

حسنی با اشاره به وجود پست‌های فشار قوی گاز و برق و مخازن بزرگ در دانشگاه‌ها، گفت‌: زمانی که گفته می‌شود پتانسیل‌های خطرزا در داخل واحدها مورد بازبینی قرار گیرد، بازبینی پست‌های برق فشار قوی و ایستگاه‌های گاز نیز جزئی از این پتانسیل‌های خطر زا هستند که باید مورد بازبینی دوره‌ای قرار گیرد.

وی وجود تصفیه‌خانه‌ها، وجود مخازن سوخت و آب را از دیگر پتانسیل‌های خطرزا نام برد و گفت: همه این پتانسیل‌های خطرزا باید مورد بررسی قرار گیرد تا مخاطرات آنها در زمان وقوع زلزله ارزیابی شود.

حسنی اضافه کرد: شیب جاده‌ها نیز باید مورد بررسی قرار گیرد و می‌توان توسط راهکارهایی شیب جاده را تعدیل کرد.

این محقق حوزه مدیریت بحران با تاکید بر اینکه لازم است به تفکیک نقاط بحران‌زا و نقاط بحران‌زدا مشخص شود، گفت: در صورتی که نواحی دارای مخاطراتی است، باید اعلام شود.

وی با بیان اینکه رعایت چنین مواردی در بسیاری از واحدهایی که دارای مدیریت‌های پیشرفته هستند، جزو موارد حل شده به شمار می‌رود،‌ افزود: واحدهای دانشگاهی نیز می‌توانند از روش‌های مدیریت بحران پیشرفته مانند مدیریت ژاپنی، آلمانی و سایر روش‌های مدیریت ایرانی که از سوی محققان کشور ارائه شده است، بهره ببرند.

حسنی خاطر نشان کرد: در این زمینه نوع نگاه مدیریت بسیار مهم است که در شرایط عادی نباید مدیریت عادی داشت، بلکه باید به سمت مدیریت ریسک و یا خطرپذیر رفت.

تجربه جهانی ایجاد دانشگاه بر روی کوه 

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی احداث دانشگاه بر روی کوه یک تجربه جهانی است، افزود: دانشگاه اوزاکای ژاپن همانند واحد علوم و تحقیقات بر روی کوه ساخته شده است و تا نوک کوه دانشکده‌ها بنا شده‌اند، ولی مسائل مدیریت بحران در آن اجرایی می‌شود.

وی چشم‌انداز مناسب برای دانشجویان را از مزایای چنین دانشگاه‌هایی دانست و ادامه داد: ولی در عین حال باید مدیریت بحران رعایت شود.

حسنی با بیان اینکه دانشگاه شهید بهشتی نیز همانند واحد علوم و تحقیقات بر روی کوه ساخته شده است، یادآور شد: علاوه بر دانشگاه‌هایی که بر روی کوه ساخته می‌شوند،‌ در دانشگاه‌هایی که مسطح هستند نیز باید به مدیریت بحران توجه شود؛ به عنوان مثال در هیچ دانشگاهی خودروها مجاز نیستند با سرعت بیش از ۲۰ کیلومتر بر ساعت حرکت کنند و ممنوع است.