به گزارش پایگاه خبری راد، طی روزهای گذشته، تلف شدن پنج گورخر در جریان عملیات «انتقال» از سایت تکثیر و پرورش خارتوران سمنان به پارک ملی کویر خبرساز شد و سازمان حفاظت محیط زیست به خاطر این عملکرد به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت. گرچه مدیر کل محیط زیست استان سمنان بابت وقوع چنین اتفاق تلخی عذرخواهی کرد اما پیگیری دلایل تلف شدن گورخرها، بررسی نتایج آزمایشات و تاثیر جعبه‌هایی که برای انتقال گورها استفاده شده موضوعات مهمی است.

افزون بر اینها، پراکندگی گورخرها در زیستگاه‌های طبیعی ایران، تعداد گورخرهای تکثیرشده در اسارت همچنین مروری بر تاریخچه زنده‌گیری و انتقال گورخرها در ایران مسائلی است که در گفت‌وگوی مفصل ایسنا با حمید ظهرابی - معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست- بدان پرداخته شده است.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه دو جمعیت طبیعی گورخر در کشور داریم، اظهار کرد: یکی در استان فارس در پارک ملی قطرویه و منطقه حفاظت‌شده بهرام گور است. از دهه ۸۰ برنامه‌ریزی‌ها به منظور افزایش جمعیت گورهای این منطقه آغاز شد و طی مطالعه و فعالیت‌های اجرا شده سالانه شاهد رشد جمعیت گورها در این منطقه بودیم به‌طوری که بر اساس آخرین سرشماری‌ها بالای ۸۵۰ رأس گورخر وجود دارد. افزون بر  این در منطقه خارتوران استان سمنان نیز جمعیت گورخر رو به افزایش است، به‌گونه‌ای که در سال ۹۲ تعداد گورهای این نقطه حدود ۹۰ رأس بود و در سال جاری به بالای ۲۰۰ راس رسیده است. با این وجود احیای گورخر در زیستگاه‌های قدیمی این گونه، یکی از برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست است که با اتکا به سایت‌های تکثیر و پرورش موجود صورت می‌گیرد.

تعداد گورخرهای تکثیرشده در اسارت

وی با اشاره به تعداد گورخرهای تکثیر و پرورش یافته در اسارت گفت: جمعیت گورهای رشد کرده در سایت‌های تکثیر و پرورش گورخر، با احتساب ۱۰ رأس گورخر منتقل‌شده در عملیات اخیر (انتقال ۱۰ گورخر از سایت تکثیر خارتوران به پارک ملی کویر) به ۸۵ رأس می‌رسد. این تعداد در شش سایت فعال تکثیر و پرورش گورخر در استان‌های سمنان، یزد، کرمان و فارس است. پنج رأس در سایت استان فارس، ۱۲ رأس در استان کرمان ، ۴۰ رأس در سایت‌های استان یزد ( ۱۹ رأس در گوراب، ۲۳ رأس در پنج‌انگشتی و ۱۶ رأس در تنگ حنا) وجود دارد همچنین ۱۰ رأس در سایت سمنان وجود داشت که در عملیات انتقال از خارتوران به پارک ملی جابه‌جا شد.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به برنامه محیط زیست برای تکثیر و پرورش گورخر در اسارت و معرفی آن به زیستگاه‌ها تاکید کرد: یکی از برنامه‌های مورد پیگیری در معاونت محیط زیست طبیعی، ساماندهی مراکز تکثیر و نگهداری گونه‌هایی است که در سطح کشور پراکنده هستند و «ساماندهی سایت‌های تکثیر و پرورش گورخر» بخشی از این برنامه به حساب می‌آید. بر اساس برنامه‌ریزی‌هایی که برای احیای گورخر در پارک ملی کویر داشتیم عملیات انتقال گورخرها در ماه جاری طراحی و اجرا شد. در این عملیات ۱۰ رأس گورخری که در مرکز تکثیر و پرورش در مجموعه حفاظتی خارتوران سمنان تکثیر یافته بود به قرنطینه پارک ملی کویر در همان استان منتقل شد و حتی قصد داشتیم در ادامه ۱۲ رأس گورخر دیگر نیز از استان کرمان به این مجموعه اضافه کنیم تا عملیات معرفی و رهاسازی گونه گورخر را به پارک ملی کویر سمنان انجام دهیم.

در یزد و سمنان امکان رهاسازی گور وجود دارد

ظهرابی با اشاره به اینکه در حال حاضر سه سایت تکثیر و پرورش در استان یزد، یک سایت در استان فارس، یک سایت در استان کرمان و یک سایت در استان سمنان وجود دارد، تصریح کرد: در این سایت‌ها، گورخرها در شرایط اسارت تکثیر و پرورش می‌یابند و در تعدادی از این استان‌ها، امکان معرفی گونه در همان نقطه به دلیل شرایط نامناسب طبیعی منطقه و تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم وجود ندارد اما بر اساس مطالعات صورت‌ گرفته، در استان‌های یزد و سمنان، امکان معرفی و رهاسازی گور در طبیعت وجود دارد.

سابقه‌ زنده‌گیری گورخر در ایران

وی در ادامه با اشاره به اینکه سابقه زنده‌گیری و انتقال گورخر به قبل از انقلاب برمی‌گردد، گفت: در سال ۱۳۵۴، انتقال گورخر از منطقه خارتوران به منطقه خوش ییلاق شاهرود صورت گرفته بود که بر اساس مدارک در این عملیات ۱۱ گور زنده به مقصد رسیدند اما با این وجود طرح با شکست مواجه شد و همه گورهای معرفی‌شده به منطقه از بین رفتند.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست با بیان اینکه در سال ۱۳۷۶ هم تعدادی از گورخرها از منطقه خارتوران سمنان زنده‌گیری و به سایتی در گوراب استان یزد منتقل شدند، اظهارکرد: بر اساس اسناد و مدارک، این انتقال هم با تلفات بالا همراه بوده است، به طوری که از شش رأس گور منتقل‌شده، تنها سه رأس زنده به مقصد رسید البته خوشبختانه گورهایی که به سلامت به یزد رسیدند، تکثیر شدند و تعداد آنها به ۴۰ رأس افزایش یافت که در بین چند سایت تکثیر و پرورش در استان‌های خراسان، کرمان، فارس و سمنان منتقل شد.

ظهرابی با تاکید بر اینکه نقل و انتقال حیات وحش و معرفی مجدد یک گونه به طبیعت، ریسک‌های بسیاری دارد، گفت: با وجود این به دلیل رشد مناسب جمعیت گورخر در اسارت، به احیای جمعیت‌های طبیعی این گونه فکر می‌کنیم و طبیعتا ریسک انتقال گونه را از سایت تکثیر و پرورش به زیستگاه طبیعی پذیرفته‌ایم. به همین علت عملیات انتقال ۱۰ گورخر را از مجموعه حفاظتی خارتوران سمنان به پارک ملی کویر اجرایی کردیم. هر چند که در اجرا، نواقصی وجود داشت و سلسله اشتباهات منجر به تلف شدن پنج رأس از این گونه شد.

وی با اشاره به سابقه احداث سایت تکثیر و پرورش خارتوران به عنوان مبدأ گورهای منتقل شده در عملیات اخیر، تصریح کرد: در سال ۱۳۹۲ سایت حفاظتی خارتوران با مساحت ۷۰۰ هکتار برای تکثیر گورخر راه‌اندازی و تکثیر و پرورش گور در این مجموعه با هدف معرفی این گونه به پارک ملی کویر برنامه‌ریزی و اجرایی شد.

گورخرهای خارتوران چرا تلف شدند؟

این مقام مسئول در سازمان محیط زیست در مورد چرایی تلف شدن پنج گورخر در عملیات انتقال ۱۰ رأس از این گونه به پارک ملی کویر که باعث انتقادات بسیاری به سازمان محیط زیست شده است، اظهار کرد: کم‌توجهی به مسائل فنی در بخش اجرا، تعجیل در اجرای عملیات انتقال به‌ویژه در انتهای مسیر از شهر گرمسار تا پارک ملی کویر - که به دلیل خاکی بودن جاده، نیاز به مراقبت بیشتر وجود داشت - در تلف شدن گورخرها نقش داشت.همچنین خستگی عوامل اجرایی که از ساعت ۸ صبح روز 8 مهر عملیات را شروع کرده بودند و تا ساعت 3 بامداد روز بعد طول کشید در این زمینه موثر بود.

ظهرابی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا گورخرها بر اثر داروی بیهوشی تلف شده‌اند، گفت: یکی از گورها بر اثر حساسیت به داروی بیهوشی تلف شده است البته دانشکده دامپزشکی دانشگاه سمنان، سازمان دامپزشکی کشور و مرکز انستیتو پاستور در حال بررسی نمونه‌ها هستند تا مشخص کنیم که میزان باقیمانده داروهای مصرف شده در بدن حیوانات چقدر بوده است؟ به‌طور کلی در روز اول در پایان فرآیند انتقال و وقتی که جعبه‌ها را باز کردند؛،متوجه تلف شدن «سه» گور شدند. دو رأس گورخر دیگر هم در روزهای پنجم و ششم انتقال، به این تلفات اضافه شدند. همین موضوع نگرانی‌هایی را مبنی بر احتمال بروز بیماری شاربن (Charbon) ایجاد کرد که خوشبختانه بر اساس بررسی‌ها این احتمال رد شده است. با این وجود آزمایشات تکمیلی در حال انجام است.

وی با اشاره به اینکه در این عملیات ۱۲ نفر حضور داشتند که دو نفر دامپزشک و ۱۰ نفر کارشناس و محیط‌بان بودند، اظهارکرد: حدود پنج روز بعد از انتقال گورخرهای خارتوران به پارک ملی کویر، یکی از گورها با تورم شدید ناحیه شکم تلف شد که لاشه این گونه به دانشکده دامپزشکی سمنان ارسال شد. بررسی‌های این دانشکده نشان داد که گورخر به یک نوع باکتری آلوده بود و نتایج نهایی آزمایش‌ها هنوز مشخص نیست. 

به گفته معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست، آخرین گورخر هم در روز ششم انتقال در حالی‌که به دلیل زخمی شدن از ناحیه گردن دچار عفونت شده بود، تلف شد. متاسفانه گردنبندی که گورخر به گردن داشته، با اینکه مخصوص گورخر بود اما قبلا مورد استفاده قرار گرفته بود و بعد از زخمی شدن گردن گور خر در مسیر حمل و نقل، علی‌رغم تلاش‌ها، دستورالعمل الکترونیک گردنبند عمل نکرد و باز نشد و به دلیل ضعف و سن بالای حیوان، بیهوشی مجدد توصیه نمی‌شد. در نهایت قرار شد از طریق تفنگ بیهوش‌کننده آنتی‌بیوتیک به گور تزریق شود اما قبل از انجام این اقدام تلف شد.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا گورخرهای منتقل شده از سایت خارتوران زخمی شده بودند، گفت: جعبه‌های ساخته‌شده برای انتقال گورخرها بزرگ‌تر از حد استاندارد بود. قبل از اجرای عملیات انتقال گورها از خارتوران به پارک ملی کویر، جلسات هماهنگی متعددی با حضور کارشناسان ستادی، افراد با تجربه در حوزه زنده‌گیری حیات وحش و نمایندگانی از اداره کل محیط زیست استان سمنان برگزار شد و سازمان حفاظت محیط زیست، دستورالعمل‌های لازم را به اداره کل محیط زیست استان سمنان ابلاغ کرده بود. از جمله این دستورالعمل‌ها، جزئیات نوع جعبه‌ای بود که باید برای جابه‌جایی گورها استفاده می‌شد. با وجود مشخص شدن اندازه و نوع جعبه انتقال گورها، متاسفانه جعبه‌ استفاده شده مطابق با دستورالعمل ابلاغی سازمان حفاظت محیط زیست نبود.

به گفته ظهرابی، مدیریت اجرایی این انتقال برعهده استان سمنان بود و باید نظارت بیشتری هم روی این موضوع اعمال می‌کرد تا جعبه‌های مورد استفاده برای انتقال گورخرها، مطابق با استاندارد باشد. ضمن اینکه دستورالعمل‌های کلیه مسائل فنی مربوط به مراحل زنده‌گیری و انتقال طراحی و برنامه‌ریزی و به استان‌ها ابلاغ شده بود البته علاوه بر ضرورت نظارت اداره کل محیط زیست سمنان، پیمانکار هم باید نسبت به اندازه جعبه‌ها حساس می‌شد.

جعبه‌های انتقال گورخرها استاندارد نبود

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه سیستم بدنی سم‌داران به شکلی است که وقتی تعادلشان را از دست می‌دهند، بلند شدن آنها به سختی اتفاق می‌افتد، تصریح کرد: این دسته از حیوانات برای بلندشدن نیاز به فضای بزرگ دارند تا با چرخیدن و کمک گرفتن از گردن و دست و پا بلند شوند. این خصیصه کلیه سم‌داران است.به همین علت جعبه‌های طراحی‌شده برای انتقال سم‌داران از جمله گورخر باید به شکلی باشد که نه بتواند لگد بزند و نه بتواند داخل جعبه جابه‌جا شود. همچنین باید جعبه ها ضربه‌گیر داشته باشند تا سرشان آسیب نبیند.

ظهرابی با تاکید بر اینکه سایز و جزئیات این جعبه‌ها در اختیار اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان قرار گرفته بود، گفت: متاسفانه اداره کل محیط زیست سمنان در نظارت بر استاندارد بودن جعبه‌های انتقال گورخرها کوتاهی کرد به طوری که جعبه‌ها بزرگتر از اندازه اعلام‌شده بود، همچنین چوب به کاررفته برای ساخت جعبه‌ها مناسب نبود و از ضربه‌گیر هم استفاده نشده بود.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست تاکید کرد: در ارتکاب اشتباهات در زمینه انتقال گورخرها هیچ شکی نیست اما نباید فراموش کنیم که گورخرهای منتقل‌شده، گونه‌های تکثیر شده در اسارت بودند یعنی همان کارشناسانی که در حال حاضر به دلیل تلف شدن پنج رأس گورخر به شدت تحت فشار هستند خود با عشق و علاقه این گورها را از کره‌گی بزرگ کرده بودند. در شرایط حاضر این کارشناسان هجمه‌های سنگینی را تحمل می‌کنند و حواسمان باشد که این هجمه‌ها، شهامت و جرأت را از کارشناسان می‌گیرد.

وی در پاسخ به این پرسش که خطای خود شما در عملیات انتقال گورخرها چه بوده است؟ گفت: اشتباه ما در ستاد این است که باید نظارت را به طور کامل انجام می‌دادیم و استانداردها را مجددا کنترل می‌کردیم بنابراین اشتباه خود را در نظارت می‌پذیریم اما هیچ کس در کشور نمی‌تواند ادعا کند که برای گورخرهای تلف‌شده از ما ناراحت‌تر است چون این پنج گور را یکی یکی بزرگ کرده بودیم. افزون بر این، باید بپذیریم که چنین طرح‌هایی با اشتباهاتی همراه است و اساسا در همه کشورها گاهی نقل و انتقال حیات وحش با تلفات همراه است.

ظهرابی پایان در مورد سرنوشت پنج رأس گورخری که از سایت خارتوران به سلامت به پارک ملی کویر رسیدند، گفت: این پنج گورخر در پارک ملی کویر هستند و از وضعیت مناسبی برخوردارند. گروه دامپزشکی این گورها را تحت نظارت قرار داده است.