آب در کشور ته کشید!

به گزارش پایگاه خبری راد، بر اساس آخرین آمار ارائه شده از وضعیت منابع آبی کشور، هرمزگان با منفی ۷۵ درصد کم بارش ترین استان کشور در سال آبی جاری بوده است که پس از این منطقه نیز استان‌های سیستان و بلوچستان با ۷۳ درصد، کرمان با ۶۹ درصد، فارس با ۶۶ درصد و بوشهر با ۶۱ درصد کم بارش ترین مناطق کشور هستند.

البته در این بین بارش‌های قابل توجه بهار امسال در برخی از مناطق کشور موجب شده تا حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه و دریای خزر به مراتب شرایط بهتری را نسبت به سال گذشته تجربه کنند؛ به طوری که این دو حوضه آبریز به ترتیب با افزایش ۴۸ و ۱۶ درصدی بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته روبه‌رو هستند.

در این بین، استان‌های آذربایجان شرقی با ۵۳ درصد، آذربایجان غربی با ۵۲ درصد، کردستان با ۲۹ درصد، کرمانشاه با ۲۳ درصد و زنجان با ۲۱ درصد افزایش بارندگی‌ نسبت به سال گذشته شرایط به مراتب بهتری را در میان سایر استان‌های کشور تجربه می‌کنند.

همچنین در این بازه زمانی پربارش‌ترین نقطه کشور «رامسر ــ صفارود» در استان مازندران با ثبت ۱۰۹۱ میلی‌متر بارندگی و کم‌بارش‌ترین نقطه کشور نیز «هوشک ــ سراوان» در استان سیستان و بلوچستان با ثبت ۴.۳ میلیمتر بارش بوده است.

علاوه بر این از میان ۱۷۷ سد بزرگ موجود در شش حوضه آبریز اصلی کشور ۹۰ سد بزرگ از جمله سدهای زاینده‌رود، شهیدرجایی، ساوه، کوثر و ملاصدرا کمتر از ۴۰ درصد آب ذخیره شده دارند.

کاهش بی‌سابقه بارش‌ها در پاییز و زمستان سال گذشته و در پی آن افت روان‌آب‌ها موجب شده تا به رغم رشد ۱۲ درصدی بارش‌ها در فصل بهار امسال، حجم ذخیره آب سدهای موجود در شش حوضه آبریز دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، هامون و سرخس به ۲۱.۲۹ میلیارد مترمکعب برسد که در مقایسه با سال گذشته آب موجود در مخازن سدهای کشور کاهش ۱۵ درصدی پیدا کرده است.

ورودی و خروجی آب از سدها نیز متاثر از افت نزولات جوی با کاهش‌های محسوسی مواجه شده‌اند به طوری که ورودی به این سازه‌های آبی ۳۳ درصد و خروجی از آن‌ها نیز نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد افت داشته و هم اکنون به طور میانگین ۴۳ مخازن سدهای یاد شده دارای منابع آبی است.

کاهش ارتفاع و ذخیره آب سدهای دارای نیروگاه برق آبی موجب شده تا این مراکز در تابستان امسال نیز با کاهش تولید انرژی روبه‌رو شوند به طوری که انرژی تولیدی ۵۳ نیروگاه‌ برق‌آبی کشور از ابتدای امسال تا دوم شهریورماه به ۵۴۰۳  گیگاوات ساعت برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۳.۷ درصد کاهش داشته است.

در حال حاضر حجم ذخیره کنونی آب در سدهای پنج‌گانه استان تهران (لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو) به ۶۹۹ میلیون مترمکعب رسیده و در شرایط فعلی ۶۳ درصد مخازن این سدها خالی است.

بررسی این اعداد و ارقام حکایت از آن دارد که کاهش بی‌سابقه بارش‌ها در سال گذشته موجب شده تا حجم مخازن سدهای پنجگانه استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵ درصد کاهش داشته باشد و ورودی آب به سدهای پنج‌گانه استان با یک میلیارد و ۱۴۲ میلیون مترمکعب افت ۳۳ درصدی را تجربه کنند.

همچنین میزان بارش‌های کشور از ابتدای سال آبی ۹۷-۹۶ (ابتدای مهرماه) تاکنون به  ۱۶۹ میلی متر رسیده که در مقایسه مدت زمان مشابه سال گذشته ۲۷ درصد کاهش داشته است. بارشی که سال گذشته در همین بازه زمانی به ۲۳۰ میلی‌متر رسیده بود.

با وجود اینکه بارش‌های فصل بهار امسال در مقایسه با سال گذشته رشد ۱۲ درصدی داشته است ولی افت ۴۵ بارندگی‌ها در فصل زمستان و کاهش ۲۶ درصدی بارش‌ها در فصل پاییز سال ۹۶ موجب شده تا تابستان امسال را با کاهش ۶۳ میلیمتری نزولات جوی نسبت به سال گذشته سپری کنیم.

از سوی دیگر از میان شش حوضه آبریز اصلی کشور (دریای خزر، خلیج فارس و عمان، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، مرزی شرق و قره‌قوم) حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان که قسمت‌های وسیعی از غرب، ‌جنوب غربی و جنوب کشور را شامل می‌شود با افت ۴۱ درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته بدترین شرایط را در میان سایر مناطق یاد شده تجربه می‌کند. ثبت ۲۱۲ میلیمتر بارش این حوضه در سال آبی جاری در حالی است که مقدار بارش‌های آن در مدت مشابه سال گذشته ۳۶۶ میلی متر بوده است.

با توجه به اینکه حدود ۸۶ درصد ظرفیت در دست بهره‌برداری نیروگاه‌های برق آبی در این حوضه آبریز واقع شده است، طبیعتا افت ۴۲ درصدی بارندگی‌ها در این حوضه آبریز و به تبع آن پایین بودن ارتفاع آب در مخازن سدها موجب شده تا میزان تولید انرژی نیروگاه‌های برق آبی هم با کاهش قابل توجهی نسبت به سال‌های گذشته روبه‌رو شده است به طوری که انرژی تولیدی این نیروگاه‌ها از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۴۴ درصد کاهش داشته است .همچنین در این بین حوضه‌های آبریز فلات مرکزی ۳۶ درصد، مرزی شرق ۳۵ درصد و قره‌قوم نیز ۲۱ درصد کاهش بارش داشته‌اند.

بحران و چالش آب یکی از موضوعاتی است که بسیاری از کشورها با آن مواجه هستند، این چالش در خاورمیانه جدی‌تر است چون بسیاری از بخش‌های خاورمیانه از جمله مناطق جنوب غربی تا جنوب شرقی ایران در کمربند خشکی قرار دارند و با معضلات ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند. از سوی دیگر پدیده تغییر اقلیم بحران آب را تشدید کرده به‌طوری‌که بر اساس گزارش‌های ثبت شده میزان متوسط بارندگی ایران طی ۵۰ سال گذشته از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۵ میلی‌متر کاهش یافته، همچنین علاوه بر کاهش میزان بارش، متوسط دما نیز طی ۱۵ سال گذشته ۱.۱ درجه سلسیوس بیشتر شده است.

علاوه بر این طی ۵۰ سال گذشته، میزان آب‌های تجدیدپذیر ایران از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب به ۱۱۶ میلیارد متر مکعب کاهش یافته، حتی در پنج سال اخیر میزان آب تجدیدپذیر به زیر ۱۰۰ میلیاردمترمکعب رسیده که نشان‌دهنده وضعیت نامساعد آبی کشور است از سوی دیگر میزان بارندگی‌های زیر ۱۰ و پنج میلی‌متر که بارش‌های موثر محسوب نمی‌شوند، افزایش یافته است. این نوع بارش‌ها در باران‌سنج ‌مورد بررسی قرار می‌گیرند اما اثری روی وضعیت آبی کشور نمی‌گذارند، چون به سرعت تبخیر می‌شوند؛ بنابراین کاهش میزان بارندگی، افزایش بارش‌های غیرموثر و افزایش دما مشکلاتی است که در حوزه آب‌های سطحی با آن مواجه هستیم.

در زمینه آب‌های زیرزمینی نیز وضعیت مطلوب نیست و باتوجه به برخی آمار و ارقام در این زمینه در حال حاضر از ۶۰۹ دشت یا آبخوان کشور، حدود ۳۸۱ دشت در مرحله ممنوعه و قرمز قرار دارند و دیگر قابلیت برداشت آب ندارند. نگاهی به وضعیت چاه‌های غیرمجاز در نقاط مختلف کشور حکایت از این دارد که استان‌های آذربایجان غربی با بیش از ۳۰ هزار حلقه، استان تهران با ۲۰ هزار حلقه و استان اصفهان با بیش از ۱۶ هزار حلقه چاه غیرمجاز در صدر استان‌های دارای چاه غیرمجاز قرار گرفته‌اند.

استان فارس با ۱۴ هزار حلقه، استان‌های البرز و آذربایجان شرقی با ۶۰۰۰ حلقه، خراسان رضوی با چهار هزار و ۲۰۰ حلقه، همدان با چهار هزار حلقه و خوزستان نیز با سه هزار و ۵۰۰ حلقه در ادامه لیست استان‌های دارای تعداد بیشتر چاه‌های غیرمجاز قرار گرفته‌اند. در این بین استان‌های مازندران و گیلان نیز دارای حجم بسیار بالایی چاه غیرمجاز هستند ولی به دلیل اینکه بیشتر چاه‌های غیرمجاز حفر شده کم عمق هستند و در مقاطع زمانی خاصی از سال که این مناطق با کاهش بارندگی روبه‌رو هستند مورد استفاده قرار می‌گیرند، تاثیر چندان زیادی بر وضعیت سفره‌های زیرزمینی ندارند.

به اعتقاد کارشناسان حوزه آب از جمله مواردی که موجب افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز شده می‌توان به مواردی چون عدم مشارکت تمامی ذی‌نفعان در مدیریت منابع آب زیرزمینی و عدم هماهنگی و تعامل بین سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط، رشد کند توسعه در سایر بخش‌ها مثل صنعت، خدمات و گردشگری و سهم اندک اشتغال در این بخش‌ها و اعمال قوانین  و سیاست‌های نامناسب در بخش کشاورزی اشاره کرد.

علاوه بر این، در این بین عدم وجود قوانین بازدارنده و یا مجازات‌های متناسب با جرم، ارزان بودن بهره‌برداری از منابع آب ازجمله آب زیرزمینی، تمرکز بر تامین اشتغال در بخش کشاورزی و عدم همراهی یا بی‌توجهی سایر دستگاه‌ها برای کنترل و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و حتی تشویق و ایجاد انگیزه به متخلفین از طرف بخش مصرف کننده و اعمال سیاست‌های تشویقی نیز از جمله مباحثی است که در افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز موثر بوده است.

از سوی دیگر، در حال حاضر ۴۴ درصد جمعیت کشور بدون تنش آبی، ۱۷.۱ درصد درمحدوده تنش آبی زرد، ۱۱ درصد در محدوده تنش نارنجی و ۲۷.۹ درصد نیز در وضعیت تنش آبی قرمز قرار دارند. حال اگر بخواهیم این عدد را براساس تعداد شهرها بگوییم باید گفت تعداد شهرهایی که دارای تنش آبی هستند زیاد نیست؛ چراکه ۷۱.۱ درصد از شهرها (به لحاظ تعداد) هیچ تنش آبی ندارند، اما شهرهایی که دچار تنش آبی هستند ۶۶ درصد جمعیت شهرها را تشکیل می‌دهند.